«کاخ سنگ سیاه» را اگر از نزدیک ببینید، شاید به سختی بتوانید باور کنید که این تکه سنگ های سیاه، بازمانده های کاخی هستند که یکی از باشکوه ترین کاخ های هخامنشیان به شمار می رفته است. تکه سنگ هایی که این روزها، کم کم به خرده سنگ های بی ارزشی تبدیل می شود که دیگر نشانی از تاریخ صدهاسال قبل ندارند. برای دیدن ته مانده های ستون های کاخ سنگ سیاه، باید به ۶۰ کیلومتری شمال شرقی بندر بوشهر سفر کنید؛ درست بر سر راه آسفالت شیراز به بوشهر و در ۱۲کیلومتری برازجان. جایی که ۱۱۰کیلومتر از جنوب شرق کازرون، فاصله دارد.

کاربری کاخ سیاه سنگ : با راه اندازی ناوگان دریایی در زمان فرمانروایی پادشاهان قدرتمند هخامنشی، جلگه برازجان اهمیت زیادی پیدا کرد و به همین دلیل، کاخ های سه گانه ای به نام های سنگ سیاه، چرخاب و بردک سیاه در این منطقه ساخته شدند. علت انتخاب این جلگه نزدیکی آن به خلیج فارس و امکان تسلط بیشتر بر راه های تجاری منطقه و تحت نظر داشتن آب راهه های جنوبی از نظر روابط نظامی بود که احداث این سه کاخ می توانست تمام این اهداف را برآورده کند. این کاخ در روزگار هخامنشیان، عظمت کاخ شوش را داشت اما به دلایل نامعلومی نیمه تمام ماند تا این که معماران هخامنشی تصمیم گرفتند در فاصله ۳۰ کیلومتری آن، کاخ کوچکتر و زیبای بردک سیاه را بسازند.

ساختمان کاخ : کاخ سنگ سیاه که اهالی منطقه به آن کاخ نظر آقا می گویند، بعد از کاخ کوروش بنا شد و در مقایسه با دیگر کاخ های هخامنشی، مثل کاخ برازجان و پاسارگاد، ظرافت ها کمتری دارد. این کاخ تالاری با ۱۰ ستون داشته است که ‌این ستون ها در دو ردیف پنج تایی قرار گرفته بودند. ۱۰ستونی که دقیقا  سبک و پلان و نقشه های هخامنشی را برای باستان شناسان تداعی می کردند. با این حال، رنگ پایه این ستون ها با کاخ های دیگر هخامنشی تفاوت دارد و برخلاف ستون کاخ های دیگر که سفید یا ترکیبی از سفید و سیاه هستند، ستونهای کاه سنگ سیاه با سنگ آهکی سیاه صیقل خورده ساخته شده اند. استفاده از بست های دم چلچله ای بر روی یکی از پایه ستون های این کاخ هم نشان می دهد که ساخت آن بعد از پاسارگاد و برازجان انجام شده است. کاوش های باستان شناسان در سال های پیش از انقلاب نشان می داد که این کاخ یک تالار میانی بزرگ و چهار ایوان در چهار سویش داشته است. تالار میانی با چهار درگاه ارتباط دارد که در گذرگاه هر کدام، قطعه ای از سنگ‌های آهکی سیاه رنگ و صیقل خورده قرار گرفته است. تمام این شواهد «کاخ سنگ سیاه» را شبیه به کاخ بار عام کوروش معرفی می کند. بیشترین بخش کاخ سنگ سیاه، وقتی تخریب شد که سربازان اسکندر به این کاخ یورش بردند و تالار اصلی آن را خراب کردند. اما مدتی بعد، باران های سیل آسای موسمی در دشتستان، بالا آمدن آب رودخانه دالکی و طغیان آن، ضربه نهایی را به این کاخ زد و این کاخ را به کل از بین برد. آنقدر که جز تکه سنگ های تیره ستون ها، چیز دیگری برای نسل ما باقی نماند. با این حال، بی مبالاتی نسبت به همین ته ستون ها هم رفته رفته آخرین آثار کاخ هخامنشی را از بین می برد.