آذربايجان غربی

 
 

تپه حسنلو؛ گنجينه تمدن ۸ هزارساله

hasanloo

    تپه باستاني حسنلو در آذربايجان غربي، در جنوب غربي درياچه اروميه، در منطقه سرسبز شهرستان نقده (سرزمين تاريخي سلروز) و در ۷ كيلومتري شمال شرقي اين شهرستان واقع است و به علت مجاورت با دهستان حسنلو به اين نام معروف شده است.

    ارتفاع اين تپه از بستر رودخانه گدار كه از كنار آن مي گذرد، ۲۰ متر و قطر آن حدود ۲۵۰ تا ۲۸۰ متر است. چند تپه باستاني ديگر هم كه ارتفاع آنها از ۱۵ متر تجاوز نمي كنند، در اطراف اين تپه پراكنده اند.

    شناسايي و حفاري اين تپه باستاني در سال ۱۳۱۳ صورت گرفت. در طي اين حفاري، تعدادي ظروف سفالي با اشكال متنوع و مختلف به دست آمد. در سال ،۱۳۳۶ كاوش علمي و تخصصي تپه باستاني حسنلو را هيأت حفاري و كاوش مشترك ايراني – آمريكايي آغاز كرد و در اين حفاري و كاوش، از خرابه ها شهر، دژي از زير خاك بيرون آمد كه به عقيده باستان شناسان متعلق به قوم ماننا ست. ديوارهاي اين بناها و منازل و معابد آن با پايه هاي سنگي ساخته شده و در بالاي آنها از آجرهاي بزرگي به طول ،۴۰ عرض ۲۳ سانتيمتر و ضخامت ۱۴ سانتيمتر استفاده شده است.

    در قسمت حفاري شده اين تپه، ويرانه هاي شهر يا دژي ديده مي شود كه از دو بخش عمده تشكيل شده است. قسمت نخست به تالار شاهي يا معبد سلطنتي معروف است و در آن سكوهاي بزرگ و كوچكي ديده مي شود و در انتهاي جنوب تالار تختگاه يا محراب معبد قرار دارد و در اين قسمت سكوهاي بزرگ و كوچك ديده مي شود.

    قسمت ديگر، تالار بزرگ يا معبد اصلي است كه در ضلع شمالي و مجاور بناهاي تالار اول قرار گرفته و كف آن فرش شده است و در آن دو قطعه سنگ بزرگ ديده مي شود. باستان شناسان اين دو قطعه سنگ سرخ رنگ و بزرگ را وسيله اي براي مجازات محكومان يا براي به جا آوردن قرباني به درگاه رب النوع مي دانند كه سر قربانيان و محكومان را روي آن مي گذاشتند و از تن جدا مي كردند. در انتهاي اين تالار، ۳ ستون بزرگ سنگي جاي گرفته است.

    پشت اين ستون هاي ۴ متري، خانه هاي كوچكي با مصالح سنگي قرار دارد كه به نظر باستان شناسان، محل سكناي بردگان، كنيزان يا خادمان معبد بود. در اين قسمت، اسكلت ۴۰ زن نيز پيدا شده است. دور تا دور بناها را حصار و بارويي به ارتفاع ۶ متر فرا گرفته است كه قسمتي از اين بارو و حصار و كنگره هاي آن در ضلع غربي بر اثر كاوش و حفاري نمودار شده است.

    تپه باستاني حسنلو يكي از مهمترين اماكن باستاني و تاريخي ايران و جهان به شمار مي رود و باستان شناسان ايراني و خارجي قدمت آن را حدود ۸۰۰ تا ۱۴۰۰ سال قبل از ميلاد تخمين زده اند. حدس ديگر آن است كه آثار مربوط به ويرانه هاي تپه حسنلو در ۷۰۰ يا ۶۵۰ سال قبل از ميلاد به آتش كشيده شده است. اين تپه داراي ۱۰ دوره متمايز سكونت است كه آنها را از قديم به جديد يعني از دوره دهم تا دوره اول كه آخرين دوره است، تقسيم بندي كرده اند. اين دوران از دوره ابتدايي سنگي آغاز و تا دوره باستاني، مادها و دوره اسلامي ادامه مي يابد.

    قدمت دوره ابتدايي و سنگي تپه حسنلو به عقيده دكتر رابرت دايسون، باستان شناس آمريكايي و سرپرست هيأت حفراي تپه حسنلو، به ۶ هزار سال قبل از ميلاد برمي گردد. تاريخ تقريبي سكونت اول به حدود هزاره ششم قبل از ميلاد مي رسد و دوراني را شامل مي شود كه تپه حسنلو زياد مورد توجه نبود. در اين دوره ها، به بناهاي خشتي گلي و سنگي برخورد شده است.

    از دوره چهارم سكونت در تپه حسنلو، يعني در هنگام آتش سوزي بزرگ، تا دوره هفتم سكونت، آثار ساختماني به دست آمده است كه دلالت بر سكونت در اين تپه دارد. دوره چهارم حسنلو مهمترين دوره فرهنگي اين دوره است. در ميان بناهاي سمت شرقي حياط مركزي، بقاياي چند انبار و اصطبل قابل تشخيص است كه از اين انبارها مقدار زيادي خمره كشف شده است كه به گماني به درد ذخيره آب دژ مي خورد و به گماني ديگر مخصوص نگهداري مشروبات بوده است.

    در جانب ورودي حياط، مجموعه اي از بناهايي مانند تالار بزرگ يا پرستشگاه و تعدادي اتاق هاي متصل و مربوط به هم قرار داشته است. در اين ميان، پرستشگاه بيش از ديگر بناها قابل توجه است. اين پرستشگاه داراي سقف و ستون هاي چوبي بود و ۲۴‎/۳۰ متر طول و ۱۸‎/۵متر عرض داشته است.

    در دژ حسنلو، اتاق هايي نيز به انبار و آشپزخانه و اسلحه خانه اختصاص داشته است، از اسلحه خانه كه معلوم نشده كارگاه اسلحه سازي يا محل نگهداري جنگ افزار بود، مقدار زيادي شمشير و ۳ نيزه آهني كشف شده است. در اطراف غربي حياط، حدود ۱۵ باب اتاق بزرگ و كوچك وجود داشته و جام زرين حسنلو در يكي از اتاق هاي همين قسمت كشف شده است. بناهاي شمالي حياط مركزي گوياي جايگاه مخصوص زنان و كنيزان بوده است چون در اين قسمت مقدار زيادي جعبه هاي مخصوص نگهداري وسايل آرايشي چون سرمه دان و وسمه دان استخواني يافت شده است.

    از تپه باستاني حسنلو در سال هاي ۱۳۱۳ تا ،۱۳۵۸ طي حفاري هاي باستان شناسان ايراني و آمريكايي انواع و اقسام ابزار و ادوات جنگي مانند شمشير، خنجر، نيزه، سرنيزه هايي از جنس مفرغ و آهن به همراه هزاران ظروف سفالي و اشياي استخواني سنگي سفالي، شيشه اي و فلزي گوناگون كه هر يك داراي ارزش تاريخي، باستاني و هنري هستند، كشف شده است كه در موزه ها ايران باستان، آذربايجان، آمريكا، فرانسه و ديگر كشورهاي جهان نگهداري مي شود. مهمترين اثر مكشوفه تپه باستاني حسنلو كه اهميت ويژه اي در جهان و باستان شناسي دارد، جام طلايي حسنلو است. وزن اين جام ۹۵۰ گرم، بلنداي آن ۲۱ سانتيمتر، قطر آن ۲۵ سانتيمتر و محيط لبه آن ۶۱ سانتيمتر است و در موزه ايران باستان تهران نگهداري مي شود. اين كشف در تاريخ باستان شناسي ايران و در جهان يكي از مهمترين اكتشافات علمي و از نادرترين آثار تاريخي ديني و هنري دنياي باستان شناسي به شمار مي رود.

    اين جام اثر كاملاً خيره كننده اي است؛ زيرا بيش از حد ظريف كاري داشته و فاقد تركيب مجلل است. قدمت جام طلايي كشف شده از تپه حسنلو در حدود ۸۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح است.

    واقعيت اين است كه نه تنها تپه حسنلو بلكه صدها اثر باستاني و تاريخي در آذربايجان غربي، اين منطقه را در زمره مناطق ديدني و داراي استعداد و امكانات بي نظير گردشگري قرار داده است كه اين امر تلاش بيش از پيش مسئولان را مي طلبد تا اين استان به جايگاه واقعي خود در اين زمينه دست يابد.