ابوذر جمهر یکی از بزرگان منطقه قاینات بود که گاهی او را با بزرگمهر حکیم، وزیر دانای انوشیروان، یکی می‌دانند. برای پی بردن به این ماجرا با ما همراه باشید.

قائن یا قاین یکی از شهرهای استان خراستان جنوبی است که به علت زعفرانش شهرت زیادی دارد. شهر قائن که در گذشته دارای برج و بارو، کهندژ، خندق و ارگ بوده همراه با شهر تون (فردوس امروزی) از شهرهای مهم ایالت قهستان محسوب می‌شده است. با وجود ویژگی‌های آب و هوای کویری این خطه جاذبه‌های فراوانی در گوشه و کنار این دیار به چشم می‌خورد که هر بیننده‌ای را به تعجب وامی‌دارد. تا کنون در این شهر ۱۷۰ اثر باستانی و تاریخی از جمله تپه‌ها و محوطه‌های باستانی، قلعه‌ها، مساجد، مقابر و آرامگاه‌ها، خانه‌های تاریخی، درختان کهنسال، غارها، پناهگاه‌های سنگی و دژهای زیرزمینی شناسایی شده است. در حاشیه‌ی جنوب این شهر و بر دامنه‌ی رشته‌کوه قهستان، مقبره‌ای قرار دارد که متعلق به یکی از عرفای نامدار و شاعران قرن چهارم و پنجم هجری قمری به نام بوذرجمهر قاینی است. بنای مقبره بوذرجمهر که در قرن ۶ و ۷ هجری قمری، به صورت چلیپایی و با معماری زیبایی ساخته شده است، امروزه از جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی به شمار می‌‌رود. این بقعه چهار ایوانی است و گنبدی برفراز ایوان‌ها قرار دارد. طاق ایوان‌ها به صورت کلیل اجرا شده اما جرز اصلی طاق‌ها به صورت نیمه بیضی باز کار شده و بعد با استفاده از پوشش کاذب به شکل کلیل درآمده است. برای تزئین داخلی بنا از گچ استفاده شده و نوع کاربندی پیشانی ایوان‌ها به شکل طاق‌نماهای جناقی است. تزئینات گچ‌کاری زیر گنبد نیز یکی از زیباترین بخش‌های این بنا محسوب می‌شود که لچکی‌های ۴ به ۸ آن مقرنس‌ها و گچ‌بری‌های خفیف و هنرمندانه‌ای دارد. در این مکان اتاق‌های بسیار جالبی دیده می شود که یکی از آن ها گنبد زیبایی دارد که با سنگ کار شده است. مصالح اصلی به کار گرفته در ساخت این مقبره سنگ، گچ و آجر است و در پشت بقعه، صفحه‌ای ایجاد شده که بناهای جنبی مقبره روی آن ساخته شده‌اند. همچنین در کنار این مقبره درخت کهنسال بنه‌ای دیده می‌شود که حداقل ۷۰۰ سال از عمر آن می‌گذرد. منطقه گردشگری بوذرجمهر حدود ۵۰۹ هکتار وسعت دارد که از سمت شرق و جنوب شرق به ارتفاعات کوه ابوذر و قلعه کوه از جنوب تا انتهای پارک جنگلی قهستان در ضلع شرق جاده قاین- بیرجند کشیده شده است. این بنا به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی قاين، با شماره ۲۷۵۹ در فهرست آثار می کشور به ثبت رسیده و تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.

بوذرجمهر که بود؟ قسیم بن ابراهیم بن منصور معروف بزرگمهر قائنی (معرب: بوذرجمهر یا ابوذرجمهر) سیاستمدار ادیب و عارف و شاعر اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری قمری است که در دربار سلطان مسعود غزنوی خدمت می کرده است. وی به زبان فارسی و عربی سخن می‌گفته و از وی اشعار و قصیده‌هایی به جای مانده که قصیده بهاریه او از شهرت خاصی بر خوردار است. بوذرجمهر بعد از مرگ سلطان محمود تا زمان فروپاشی حکومت غزنویان در دربار سلطان مسعود غزنوی به سر برد و در اواخر حکومت غزنویان از غزنه که پایتخت بود به قاین آمد و پس از مدتی در گذشت. رضاقلی خان هدایت، مورخ دوران آل ناصری، درباره بوذرجمهر نوشته است: «وی از امرای سلطان محمود غزنوی (۳۸۷-۴۲۱) بوده، به تازی و فارسی اشعار دلکش مشتمل بر مضامین خویش می‌داشته» نوادگان بزرگمهر ، خانواده «نوری ابوذری» هستند که اکثرا ساکن همین شهر هستند. پسوند خانوادگی «ابوذری» متعلق به این خانواده و برگرفته از نام بوذرجمهر است.

باغ امیرآباد واقع در استان خراسان جنوبی در روستای امیرآباد در حاشیه جاده بیرجند به خوسف و در فاصله ۵ کیلو متری شهر بیرجند واقع شده است ، احداث این بنا به دوره قاجاریه بر می‌گردد. کوشک امیرآباد دارای دو طبقه است که در طبقه اول دو ایوان با ستونهای متفاوت در دو ضلع شرقی و غربی بنا نظر هر بیننده ای را به خود جلب می‌کند. اجزای آن شامل باغ، کوشک و محل اسکان خدمه است ، باغ دارای خیابانهای متعددی است که در جهات گوناگون امتداد دارند. بنای اصلی (کوشک) در وسط باغ و در دو طبقه ساخته شده است، این بنا دارای پلان هشت ضلعی است و ورودی آن در ضلع شرقی واقع است. پس از ورودی فضای پله کان که به طبقه فوقانی راه دارد ، قرار دارد . در امتداد ورودی ، دالانی قرار دارد که به یک حوضخانه در بخش مرکزی بنا منتهی می‌شود. طبقه فوقانی دارای یک شاه نشین با پلان چلیپایی است که دارای درگاهها و پنجره هایی با طاق نیم دایره است، نمای کوشک دارای تزیینات آجری از نوع هندسی است. باغ و کوشک امیرآباد به شماره ۱۹۶۹در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

روستای تاریخی و سرسبز بیدسکان در فاصله ۲۹ کیلومتری شرق فردوس و در مجاورت روستاهای گستج، نوده، سرند و شهر اسلامیه قرار دارد. شغل اصلی ساکنان روستا کشاورزی و باغداری است که در کنار آن دامداری نیز وجود دارد و عمده محصول کشاورزی منطقه گندم، جو و زعفران و محصولات باغی روستا نیز شامل انار، گردو، بادام ، توت، زردآلو و انگور است. دامداری در روستای بیدسکان نیز به علت کوهستانی بودن بیشتر به صورت پرورش گاو و گله های گوسفند و بز است. مزارع و باغات روستا در دو منطقه قرار دارد که بخش اصلی آن در مجاورت روستا و در کوه و دره است که از آب قنات ها سیراب می شود و بخش دیگر مزارع آن در دشت و در مسیر راه فردوس و بیدسکان واقع شده است که از آب چاه سیراب می شود. قرار گرفتن این روستا در منطقه کوهستانی و وجود دره ها و کوه های زیبا، آب و هوای ییلاقی، وجود دره های سرسبز و پوشیده از درختان بید و باغات میوه ، بافت تاریخی و قلعه تاریخی و چند اثر دیگر همچون منازل قدیمی، آب انبارها و سد خاکی روستا از جمله جاذبه های تاریخی و گردشگری منطقه است که گردشگران را در فصول گرم سال و ایام نوروز و تابستان به خود فرا می خواند. دره زیبای بیدسکان در قسمت شمالی روستا و به طول ۴ کیلومتر پوشیده از درختان بید سر به فلک کشیده، درختان گردو و بادام، توت، و میوه است و در طول مسیر نیز آب روان قنات ها از کنار درختان عبور می کند و بر زیبایی دره می افزاید و سد خاکی و زیبای روستا در فاصله ۵ کیلومتری نرسیده به روستا قرار دارد. روستای تاریخی بیدسکان دارای بافت ارزشمند تاریخی و قدیمی است که همچنان بدون تغییر باقی مانده است و قرار گرفتن روستا در منطقه کوهستانی سبب شده که شرایط ساختمانی از موقعیت کوهستان تبعیت کند و مصالح به کار رفته در بناها نیز شامل سنگ، خشت، آجر و ملات گل و کاهگل است. مردم متدین این روستا ضمن حضور در کلیه مراسم های مذهبی در طول دوره دفاع مقدس تعداد شش شهید، دو آزاده و ۴۱ جانباز تقدیم انقلاب اسلامی کرده است . بیدسکانی ها مردمانی خونگرم هستند از آداب و رسوم این روستا نیز می توان به مراسم نوروز، مراسم ماه رمضان، مراسم محرم و آئین نخل برداری، مراسم ازدواج و شب چله ای اشاره کرد . زنده بودن ارز ش های فرهنگی و مردم شناسی روستا جاری بودن سنن قدیم و بکر مردم شناسی، وجود صنایع دستی از قبیل قالی بافی، سبدبافی و آهنگری را از جمله ظرفیت ها و استعدادهای این روستا برشمرد. همچنین دارا بودن زیرساخت های مناسب شامل راه آسفالته، برق، آب شرب، تلفن و چندین مغازه، کوهستانی بودن و به طبع آن ییلاقی بودن منطقه، ورود افراد با تحصیلات بالا و همکاری مردم در فعالیت های اجتماعی و فرهنگی از دیگر قابلیت های روستای بیدسکان است. بافت روستا دارای پنج محله به نام های محله میون ده (میان ده)، در سرای محمد بیک، حوض بش، سرکلاته و پشت تغارخانه است. قلعه این روستا که متعلق به دوره قاجاریه است بر فراز تپه ای در مرکز روستا قرار گرفته که در اثر زلزله و گذشت زمان از این قلعه تنها برج و باروهای آن باقی مانده است. علاوه بر این در داخل بافت سنتی این روستا چند منزل تاریخی و زیبا، حمام، مسجد و چهار آب انبار قرار دارد که مجموعاً تعداد آثار ثبتی آن در فهرست آثار ملی کشور به ۹ مورد می رسد .

رقه نام روستایی تاریخی در خراسان جنوبی است که در فاصله ۱۷ کیلومتری مرکز شهرستان بشرویه و ۱۵ کیلومتری بخش ارسک واقع شده است . این روستا ۳۲۰ خانوار و ۱۵۰۰ نفر جمعیت دارد که شغل اهالی آن کارگری ساده و کشاورزی است و مهم ترین محصولات تولیدی آن گندم، جو، پنبه، زعفران، سنجد و … است. امکانات آموزشی در این روستا ، ۲ دبستان ابتدایی دخترانه و پسرانه و یک مدرسه راهنمایی مختلط ، است. همچنین روستا دارای امکانات برق، آب و تلفن می باشد و اکنون طرح لوله کشی گاز در دست اقدام است. قدمت این روستا برهیچ کس پوشیده نیست و بزرگان و قدمای شهرهای اطراف از جمله بشرویه و طبس و فردوس همگی بر این نکته که قدمت این روستا خیلی زیادبوده و حتی از شهر بشرویه نیز بیشتر قدمت دارد اذعان دارند. مردمان طبس نیز رقه را به عنوان روستای سرسبز می شناسند که بزرگان این شهر تابستان خود را برای فرار از گرمای طاقت فرسا به این روستا مسافرت می کرده اند. مدارک و اسناد تاریخی زیادی نیز مطالب فوق را تأیید می کند از جمله این مدارک می توان به سفرنامه ی ناصرخسرو اشاره کردکه در آن ازرقه به عنوان قصبه ای سرسبز با نهرهای فراوان و مسجد آدینه یاد شده و با توجه به مطالب ذکر شده در همین سفرنامه در مورد حاکم طبس و اعزام نماینده اش به همراه ناصر خسرو به رقه می توان به رابطه ی خوب بین مردمان این شهر با رقه پی برد. ناصرخسرو در قرن پنجم هنگام سفر از طبس به تون توصیف روستای رقه پرداخته است او می گوید : چون از طبس دوازده فرسنگ بیامدیم قصبه ای بود که آن را رقه می گویند ، آبهای روان داشت و زرع و باغ و درخت و بارو و مسجد و آدینه و دیه ها و مزارع تمام دارد نهم ربیع الاخر از رقه برفتیم و دوازدهم ماه به شهر تون رسیدیم میان رقه و تون بیست فرسنگ است. ظاهراً بشرویه در این زمان شهرت و موقعیت رقه و طبس را نداشته و آبادی کوچکی بیش نبوده است و چون آن حدود مرتع اغنام بوده شترداران چند حوض برای آب دادن احشام ساخته بودند که به بیابان گله حوض معروف شده بود. بعداً چون زمین آنجا را قابل الزراعه تشخیص دادند از سمت رقه آب رود معروف به علی سالار گرفته به طرف بشرویه میل دادند و زراعت کردند و کم کم موجب تشویق آنها به اقامت در آن منطقه گردید و جمعیت آنجا زیاد شد. از جمله روستاهای اطراف آن میتوان به روستاهای سرسبز و دیدنی خدآفرید و سرند و نخاب و مجد اشاره کرد. ازجمله اماکن مذهبی و تاریخی این منطقه نیزمی توان به امامزاده محمدبن اصغرهوگند،بی بی نجه خاتون مجد، قلعه دختر ، مسجدجامع ، منزل حاج محمدفروغ نصیرایی ، طاق فدک و آسیاب های آبی این دهستان که پس از گذشت چندین سال هنوز فعال است اشاره کرد. همچنین کال سرند و کال نخاب نیز از جمله رودخانه های فصلی دیدنی این منطقه می باشد که سالانه مورد بازدید بیش از هزاران نفر قرار می گیرد. دشت های اطراف این رودخانه ها نیز زیستگاه بیش از صدها گونه ی جانوری و گیاهی کم یاب می باشد و به اذعان بسیاری از کارشناسان طبیعت بکر و دست نخورده این دهستان بسیار غنی و ناشناخته است . از کوهستان های اطراف نیزسالانه چندین تن آنغوزه ، زیره ، آویشن و…. برداشت می شود.