دره قاهان از یک سو جنسی از کویر است و از سوی دیگر دل در گرو کوهستان دارد و خنکی بامداد و شامگاهش پوست صورت را می‌نوازد و گونه‌ها را می‌گزد که این‌جا کویر و کوهستان و قنات و درخت، این همه اضداد را در دل خویش جای داده است. شاید مثل نیاسر یا قمصر و آن‌جا گل می‌روید و این‌جا بیدمشک و شکوفه‌های قیسی، سیب، گیلاس، گردو و…

قاهان کجاست؟ دره قاهان در ۳۵ کیلومتری جاده ساوه ـ سلفچگان واقع شده است. تنها مسیر دسترسی نیز جاده ساوه ـ سلفچگان است و البته علاوه بر ورودی ساوه، جاده قم ـ ساوه نیز مسیر مناسبی است که در سه‌راهی آوه با جاده سلفچگان تقاطع دارد. به لحاظ تقسیمات کشوری، دره قاهان در حوزه استان قم قرار دارد و البته به عنوان منطقه ویژه گردشگری این استان ثبت شده است؛ اما به جهت جغرافیایی درست در مرز استان قم و استان مرکزی واقع شده است و زادبوم روستاهای این منطقه به ویژه روستاهای بالادستی به فرهنگ شهر تفرش بسیار نزدیک است و حتی طبیعت و محصولاتشان نیز به این شهر تشابه بیشتری دارد. وقتی که کویر را پشت سر می‌گذاری، شاید به نظر خیلی دور از ذهن برسد که همین نزدیکی‌ها آبی روان است و جویی که می‌رود پای چناری، سروی یا تبریزی که سنش به چند صد سال یا بیشتر می‌رسد؛ اما خوب است که علاقه‌مندان به درختان کهنسال ایرانی به خاطر بسپارند که دره قاهان نیز یکی از زیستگاه‌های اصلی درختان کهنسال ایرانی به ویژه چنار است. دره قاهان، یکی از بخش‌های خلجستان است. طول این دره حدود ۳۰ کیلومتر است که یک مجموعه روستا را دربر می‌گیرد؛ اما روستاهایی که به شکل خطی ممتد و به موازات جاده تفرش کشیده شده‌اند، به ترتیب عبارتند از: ‌آغلک، بنابر، جمزقان، قاهان، نویس، کاسوا و انجیله.

مسیر اصلی دسترسی به تمام این روستاها از طریق جاده‌ای فرعی و البته آسفالته است که از جاده سلفچگان جدا می‌شود و هر قدر که از جاده اصلی دور می‌شوی و به سمت پایانی دره حرکت می‌کنی، فضای روستا کوهستانی‌تر می‌شود؛ تا جایی که ۳ روستای پایانی نویس، کاسوا و انجیله به شکل پلکانی در دل کوهستان قرار دارند و به رغم فاصله به نسبت کم با جاده اصلی بیشتر از آب و هوای ییلاقی و کوهستانی بهره‌مندند و همین امر مهم‌ترین عامل جذابیت گردشگران متعدد از اقصی نقاط کشور به این دره بوده است؛ به سبب این‌که با فاصله زمانی کمتر از نیم ساعت گردشگران با طبیعت و آب و هوایی کاملا متفاوت و با تفاوت دمایی قابل توجه روبه‌رو می‌شوند که گاهی اوقات این اختلاف دما به بیش از ۱۰ درجه سانتیگراد می‌رسد. دره قاهان، سرزمین چهارفصلی است که در هر زمان زیبایی‌های خاص خود را دارد؛ بهاری پرشکوفه، تابستانی ییلاقی، پاییزی رنگارنگ و اگر سالی پربرکت باشد زمستان‌هایی سرد و سپید که قدرت برف می‌تواند مسیرهای ارتباطی روستاها را قطع کند. وجود رودخانه‌های فصلی و حاصل دست قنات‌کاران ایرانی نیز این منظومه زیبا را به مکانی منحصر به فرد تبدیل کرده است تا دره‌ای سرسبز و پرمحصول شکل بگیرد. از تعداد دقیق قنات‌های دره قاهان اطلاع دقیقی در دست نیست، اما حدود ۲۰ قنات در خود دهستان قاهان و ۱۵ قنات در روستای نویس و بیش از ۱۰ قنات در روستای انجیله شناسایی شده‌‌اند.

کافیست به شهر ساوه سفر کنید تا بتوانید تازه ترین اثر ثبت شده این شهر را از نزدیک ببینید. مسجد سرخ ساوه، با قدمتی که به دوره شاه اسماعیل صفوی می رسد، شاید یکی از زیباترین آثار باستانی این شهر باشد که بعد از سال ها انتظار، بالاخره چند روز پیش در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. مسجدی که نام شگفت انگیزش را از تزیینات زرشکی و کتیبه‌های قرمز رنگ اش وام گرفته است. سردر ورودی، صحن، ایوان، گنبدخانه، شبستان، رواق و مناره، دو مدرسه قدیمی و جدید و یک مسجد تازه ساخت تمام اجزایی هستند که مسجد سرخ ساوه دارد. اگر گذارتان به این مسجد بیفتد، در اولین نگاه سر در ورودی آن را خواهید دید که با کاشی های فیروزه عصر صفوی تزئین شده است و دیوار آن را حدود ۶۰ سال پیش سفیدکاری کرده اند. طاق سر در این مسجد، مقرنس کاری ظریفی دارد که در قسمت پایین به کتیبه‌ای گچبری شده می رسد. روی این کتیبه خط ثلث برجسته توجهتان را جلب خواهد کرد و بالای درگاه و در سینه سر در، لوح سنگی ای را می بینید که بر آن فرمانی دیوانی از شاه اسماعیل صفوی نقش بسته است.

مسجد سرخ ساوه، پر از کتیبه های تاریخی است. کتیبه هایی که اگر پا به بخش اصلی گنبد خانه بگذارید، آنها را با تنوع بی نظیرشان خواهید دید. بخش اصلی گنبدخانه در میانه سه رواق و یک مقبره قرار گرفته و از سه جهت درگاهی وسیع و مرتفع به رواق‌های اطراف دارد و گنبدخانه‌های دیگر در بالای این رواق قرار گرفته اند. این گنبدها نیم طاق ‌هایی در قوس‌های کوچکتر دارند و بدنه قوس آنها با گوشه‌ای از مقرنس آراسته و رنگ آمیزی شده است. اگر زیر این گنبد بایستید، می توانید کتیبه‌ای را با متن «سوره نبا» ببینید که در زیر آن نوشته شده و با گل و بوته‌های برجسته تزئین شده است. در زیرگنبد دوم هم کتیبه‌ای دیگر وجود دارد که روی آن به خط برجسته کوفی، با رنگ زرشکی و در زمینه ای لاجوردی سوره «یاسین» گچبری شده است. تضادی رنگی که در زمانه خود بی سابقه بوده است! در میانه ضلع جنوبی گنبدخانه، محرابی چهار ضلعی با پوشش مقرنس گچی قرار دارد که با کتیبه‌ای گچبری شده تزئین شده است. در جهت غربی و جنوبی این مسجد هم چندین حجره با ایوان‌های چهار گانه قرار دارد که اطراف آن برای ساخت مدرسه در سال ۱۳۵۷ برداشته شده است. برای دیدن این مسجد سرخ و زرشکی، باید به ضلع شمالی میدان انقلاب و سمت غربی بازار شهر ساوه سری بزنید. مسجد سرخ با شکل و شمایل منحصر به فردش، پیش از آنکه بخواهید نشانی اش را از محلی ها بگیرید، خودش را به شما معرفی خواهد کرد!