شهر
دروازه درب کوشک قزوین
این روزها پیش از ورود به هر شهر تابلوی سبزی را کنار جاده میبینیم که به ما خوشآمد میگوید؛ ولی سالها پیش مردم هنگام ورود به شهر یا خروج از آن، از بنایی دلربا میگذشتند که آجر به آجر آن با هنر چیده شده بود. آن قدیمها دور تا دور شهر قزوین حصار و دروازه بوده است تا امن بماند. در نیمهی قرن سوم هجری هفت دروازه داشته که مردم از آن دروازهها رفت و آمد میکردند. تعداد دروازهها در دورهی قاجار به ۹ عدد میرسد که حصارها آنها را به هم پیوند میداده است. این دروازهها عبارت بودند از: پنبه ریسه، راه کوشک، شیخ آباد، رشت، مغلاوک، خندقبار، شاهزاده حسین، مصلی، تهران اما آنچه اکنون به جا مانده دو دروازه است: یکی «دروازه تهران» در جنوب شهر است و دیگری «دروازهی درب کوشک»، میراثی از دورهی قاجار که در شمال شهر است و از جاهای دیدنی قزوین به شمار میآید. دروازه تهران بنایی آجری است که یک سر در اصلی با قوس تیزه دار و ارتفاع و عرض نسبتا زیاد دارد و در دو سوی آن درهایی کوتاه تر با طاق آهنگ نیم دایره ساخته اند که هشت گلدسته بر فراز آنها قرار گرفته است. نمای دروازه از دو طرف دارای تزئینات کاشی کاری بوده ورودی اصلی نیز از کاسه بندی و رسمی بندی نفیسی برخورداراست. در زمان قاجاریه دروازهی درب کوشک به سمت الموت، رودبار و به طرف کوشک و شکارگاههای شمال قزوین باز میشده است. ورودی درب کوشک بهشکل نیمدایره است و از نوع قوس کلیل است. نمایی از دروازه که رو به شهر است، تزیین نشده و نمایی آجری دارد. اما نمای رو به بیرونِ آن کاشیکاری و رسمیبندی شده است. این کاشیکاری در زمان فرمانروایی عضدالملک قاجار انجام شده است. در قزوین کنونی درب کوشک در انتهای خیابان آزادی یا نادری قدیم قرار گرفته است. دروازه تهران قدیم شهر قزوین نیز از دیگر دروازه هایی از این نوع است ولی در سال ۱۳۴۸كاشی كاری مجدد شده و مورد مرمت و باز سازی قرار گرفت و این اثر در تاریخ ۳۰ مرداد ۱۳۵۴ با شمارهٔ ۳۹۲ بهعنوان یكی از آثار ملی ایران ثبت به ثبت رسیدهاست.
شهر باستانی ماداکتو ایلام
دره شهر یکی از شهرهای کوهپایهای استان ایلام در غرب ایران است. از دوره مس سنگی تمدن در این شهر وجود داشته است. دره شهر در طول تاریخ صحنه نبرد و کشمشهای بسیاری بوده و آبادانی و ویرانیهای بسیاری را به خود دیده است. بزرگترین شهر تاریخی غرب ایران در دره شهر قرار دارد. همچنین به دلیل فراوانی و تنوع قلعههای تاریخی دره شهر به شهر قلعههای ایران شهرت یافته است. از لحاظ زمینشناسی نیز بزرگترین ژئوپارک جهان در این منطقه قرار دارد. در استان ایلام بیشترین آثار تاریخی مربوط به دوران ساسانی است و دره شهر قطب تاریخی استان ایلام محسوب میشود. اهمیت تاریخی دره شهر به حدی است که مورخان آن را به نام اولین شهر تاریخی دوره ساسانی نامیدهاند. دره شهر اولین شهر عیلامی بوده است. عیلام یا به صورت جدیدتر ایلام نام یک تمدن در منطقه بزرگی در جنوب غربی فلات ایران بوده است که در پایان هزاره سوم قبل از میلاد میزیستند. دره شهر محل شهر باستانی ماداکتو پایتخت عیلامیان بوده است. عیلامیان که در دوره عهد باستان فرمانروای کوههای لرستان بودند؛ دره رودخانه و راه بزرگ ارتباطی منطقه و مرز شمالی را تصرف کردند و بناهای مستحکمی تاسیس کردند که ماداکتو پایتخت دوم آنان از آن جمله است. پس از حمله آشور این منطقه رو به ویرانی رفت و در زمان هخامنشیان از دوران اوج و رونق آن کاسته شد و اهمیت گذشته را نداشت. زمان اشکانیان دوره تجدید حیات این شهر و زمان ساسانیان دوران آبادانی و رونق آن بوده است.
در حقیقت نام پیشین دره شهر، سمیره و نام پیشین سمیره، ماداکتو بوده است. پس از ویرانی ماداکتو و افول آن در زمان هخامنشیان، این شهر با نام سمیره در دوران ساسانیان مجدد به اوج و شکوفایی رسید. سیمره شهری باستانی در حاشیه شرقی شهرستان کنونی درهشهر، غرب رودخانه سراب و در دامنه کبیرکوه واقع شده است. این شهر باستانی بزرگترین محوطه تاریخی استان ایلام و از جمله جاهای دیدنی دره شهر است. قدمت این شهر باستانی حدودا به ۱۴۰۰ سال پیش به اوایل قرون اسلامی و اواخر دوران ساسانی بازمیگردد و مرکز ایالت مهرجانقذق یا مهرجانکدک بوده است و به عبارتی پایتخت تابستانی حکومت آن دوران محسوب میشده است. مساحت این شهر باستانی بالغ بر ۲۰۰ هکتار است. این شهر با نامهای متعددی چون ماداکتو، مهرجانکده، مهرجانقذق و مهرگانکده شناخته میشود. در ویرانههای به جای مانده از این شهر در زمان ساسانیان، آثار شهرسازی که در آن دوره معمول بوده است به چشم میخورد. برخی بر این باورند که سمیره (ماداکتو) را خسرو پرویز پادشاه ساسانی ساخته است. گفته میشود اسکندر مقدونی هنگامی که از شوش حرکت کرده است از سمیره نیز گذر کرده است. احتمال داده میشود که این شهر باستانی در هنگام آبادانی بالغ بر ۵۰۰۰ خانه داشته است. خانه اربابی، بنای مسجد، اماکن حاشیه سیلبند و اماکن مسکونی حاشیه نشین شهر مکانهای کاوش شده در ۹ فصل کاوش در این محوطه تاریخی است. همچنین این شهر باستانی دارای برجهای نگهبانی، خیابان، سیستم آبکشی و دفع فاضلاب بوده است. در این شهر گچبریهای منحصر به فردی به دست آمده است که در نوع خود بینظیر هستند. در اکتشافات باستان شناسی این منطقه سکههایی نیز یافت شده است که آنها را متعلق به خسرو سوم و جانشینان او میدانند. شهر باستانی سیمره از اولین آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران است که در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ به شماره ۶ به ثبت ملی رسیده است. احتمال داده میشود این شهر به دلیل وقوع زلزلهای مهیب در سال ۳۲۵ هجری شمسی ویران و خالی از سکنه شده است. البته بقایای این شهر هنوز پابرجا است. دره سیمره (دره شهر) از دیرباز به لحاظ ویژگیهای طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و موقعیت خاص خود همواره مورد توجه گروههای انسانی بوده است. در حال حاضر نیز دره شهر دارای استعداد کشاورزی فراوان، منابع آب، مراتع سبز و جنگلهای انبوه است و یکی از شهرهای باستانی و مهم استان ایلام محسوب میشود.
دروازه سنگی خوی
خوی یکی از کهنترین مراکز تمدن در شمال غرب ایران و کانون بسیاری از حوادث تاریخی بوده است. خوی به دلیل واقع شدن در مسیر جاده ابریشم و جاده تجارتی شرق و غرب، مورد بازدید بسیاری از جهانگردان و ایرانشناسان واقع شده است. پیشینه این شهر، به سههزار سال پیش برمیگردد. آثار تاریخی زیادی در منطقه خوی قرار دارد که از آن آثار میتوان به دروازه سنگی خوی اشاره کرد. در گذشتههایی نه چندان دور قدم گذاشتن به هر شهر، مستلزم عبور از حصار آن شهر بود که همچون دیواری دفاعی دور تا دور آن را دربر میگرفت. حفظ امنیت هر شهر و دیاری وابسته به استحکام این دیوار بود و کوچکترین اشتباه در ساخت و حفاظت از آن میتوانست اتفاقات ناگواری را رقم بزند. موقعیت ویژه برخی سرزمینها، نیاز آنها را به این دیوار دفاعی تشدید میکرد تا جایی که دیوارهایی همانند دیوار چین طراحی و ساخته شدند تا سد راه دشمنان شوند. این دیوارها دروازههایی برای عبور و مرور داشتند تا رفت و آمد کاروانها، مردم عادی و بازرگانان به راحتی کنترل شود. امروزه تنها اثرات باقیمانده از دیوارهای باشکوه این شهرها، دروازههایی هستند که پابرجا مانده و وقایع تاریخی زیادی را پشت سر گذاشتهاند. در دوران قاجاریه، شهر خوی به دلیل نزدیکی به مرز روسها، از اهمیت استراتژی بالایی برخوردار بود. هنوز بقایای دیوارهای دفاعی شهر که به درخواست فتحعلی شاه، به دست ژنرال گاردن در قرن سیزدهم در اطراف این شهر ساخته شده است، امروزه به چشم میخورد. دروازه سنگی (قالا قاپیسی) خوی در جنوب بازار خوی به طرف شهر سلماس قرار دارد. این اثر در دوره ایلخانیان یا دوره قاجاریه بنا شده و از حصار تاریخی شهر خوی باقی مانده است. در جلوی دروازه سنگی خندقی به عمق ۱۰ متر و عرض ۳۰ متر وجود داشته است که یک پل معلق بر روی آن تعبیه شده بود.
دروازه سنگی از جاهای دیدنی خوی به شمار میرود و تنها دروازه باقیمانده از حصار شهر خوی و تنها دروازه باقیمانده از تاریخ کهن ایران است که ارزش تاریخی زیادی دارد. دروازه سنگی خوی از نمونههای باقیمانده دوازده حصار تدافعی در جنوب شرقی شهر خوی است که جهت حفاظت شهر از تهاجم دشمن و کنترل عبور و مرور ساخته شده است. در گذشته مردم از طریق دروازه سنگی به شهرهای سلماس و ارومیه میرفتند، اما امروزه به علت گسترش شهر این بنای تاریخی در بافت جدید شهر قرار گرفته و قسمت شمالی آن متصل به بازار قدیمی خوی قرار دارد. ضلع شمالی دروازه آجری و به سبک جناقی است. ضلعجنوبی آن یک در میان سنگهای خاکستری و سیاه دارد و به شکل قوس نیمدایره است که زیر این قوس دو شیر ساده سنگ تراشی شده است. تا ۶۰ سال گذشته در اطراف شهر خوی، دیواری خشتی با ۴ دروازه وجود داشت. به جز این دروازه سنگی، دروازه های دیگری نیز وجود داشته است که امروزه مردم با نامهای دروازه شهانق یا شوونه قاپوسی، دروازه محله یا قالاقاپوسی یا محله قاپوسی، دروازه چورس یا دروازه ماکو و دروازه شوراب یا دروازه تبریز از آنها یاد میکنند. اما از آن همه دروازه، تنها همین دروازه سنگی توانسته ناملایمات روزگار را تاب بیاورد و در این شهر باقی بماند. دروازه سنگی در روزگاران گذشته وقایع بسیاری را به چشم دیده و در برابر آنها سکوت کرده است. مهاجمان ارمنی و عثمانی بارها خواستند تا این حصار را از بین ببرند و وارد شهر شوند و هنوز هم آثار گلولههای آنان بر تن این دروازه دیده میشود. این بنا از حیث جنس ساختمان با دو نوع مصالح مقاوم ساخته شده است. بهطور کلی در ساخت دروازه سنگی از دو نوع مصالح آجر و سنگ استفاده شده است. ضلع شمالی آن که در امتداد بازار قدیمی خوی قرار دارد با آجر ساخته شده، ولی سمت جنوبی بنا از سنگهای تراش خاکستری و سیاه است که بهصورت ترکیبات موزون و هماهنگ نماسازی شده است. این بنا در حال حاضر مورد استفاده قرار نمیگیرد. نام این اثر ارزشمند، بهعنوان تنها دروازه باقیمانده از تاریخ کهن ایران، با شماره ۸۰۸ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. دروازههای ایران در گذشته دو نوع را شامل میشدند، دروازههای سنگی و دروازههای آجری. دروازه سنگی تنها نمونه باقیمانده از نوع خود است. نویسنده و مورخ فرانسوی به نام کنت دو گوبینو، معماری دروازه سنگی را به بناهای قاهره تشبیه میکند و در نوشتههای خود از آن اینگونه سخن میگوید:
خوی شهر دلپذیری است، دروازه زیبایش به شیوه بناهای قاهره، از مرمر سیاه و سفید ساخته شده است و من نظیر آن را در هیچ جای دیگر ایران ندیدهام، این دروازه به بازار باز میشود.
بعضی از مورخان این اثر را به دوره ایلخانیان نسبت میدهند و امکان دارد در زمان عمران و آبادانی خوی توسط ایلخانیان، این دروازه نیز ساخته شده باشد. ولی منابع دیگری دروازه را مربوط به دوره قاجار میدانند، انتساب دوم با توجه به سبک معماری مقایسه با آثار باقی مانده قاجاریه در تبریز و خود شهر خوی معقول بهنظر میرسد. و از طرفی نیز با توجه به سر در باقی مانده این بنا مربوط به دوره ایلخانی دانسته میشود. آن گونه که از سبک معماری این اثر بر میآید میتوان از ساخت دروازه در دوره قاجار سخن گفت چرا که آثار باقی مانده از قاجار در تبریز و خوی شباهتهای بسیاری به این اثر دارند. از نظر کارشناسان دلیل دیگری که ساخت این بنا را در دوران قاجار تایید میکند این است که ساخت آخرین حصار یا بدنه شهر به دستور عباس میرزا نایبالسلطنه (فرزند فتحعلی شاه قاجار) صورت گرفته است و شواهد، حکایت از پابرجا بودن آن تا سال ۱۳۲۰ خورشیدی دارند. از سوی دیگر، سر در باقی مانده این بنا نشانههای معماری دوره ایلخانی را دارد و برخی کارشناسان معتقد هستند که معماران در زمان عمران و آبادانی خوی به دستور همسر آباقاخان، دومین پادشاه سلسله ایلخانی، این دروازه را ساختهاند. شواهد نشان میدهند که در سال ۱۱۳۵ هجری شمسی این بنا توسط احمدخان دنبلی (رییس ایل دنبلی در زمان کریم خان زند) مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و تقویت شده است.
میدان ساعت ساری
در میانه میدان ساعت ساری که اکنون به میدان هفت تیر موسوم شده است، برجی با ساعت عقربه ای ساخته شده که در رأس هر ساعت به عدد زمان ساعت زنگ آن نواخته می شود. این میدان به مازندرانی پاساعت نامیده می شود. بنای این برج در سال ۱۳۵۵ آغاز شده و در سال ۱۳۵۷ به اتمام رسید.این میدان دارای برجی با ساعت عقربه ای بزرگ و مجهز به صدای زنگ ناقوس است که در هنگام تغییر ساعات به تعداد رقم ساعت آن لحظه به صدا در می آمد و در سکوت شب های ساری صدای ساعت ۱۲ شب به دلیل تعداد بالای دفعات آن و نیز سکوت شب تا دورترین خیابان های ساری شنیده می شد. البته در سال ۱۳۸۰ ساعت زنگدار این برج به علت اعتراض مردم قطع شده است. میدان ساعت به زبان مازندرانی پاساعت گفته می شود. آغاز ساخت بنای میدان ساعت ساری در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی بوده و دو سال بعد به اتمام رسیده است. سازنده برج ساعت ساری نیز شخصی به نام محمد علی حمیدی نوا است. میدان برج ساعت ساری نقطه آغازین و یا نقطه پایانی مسیر بسیاری از اتوبوس ها و تاکسی ها می باشد. این میدان در میانه مسیر میدان امام به دروازه شهر بابل و از آن جا به میدان شهدا و پل تجن واقع شده است.
از گذشته تا حال برج ساعت ساری نماد این شهر است. در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی و در زمان پهلوی اول، ساختمان برج مانندی در مرکز شهر ساری ساخته شد. ارتفاع ساختمان برج، ۲۵ متر است و ویژگی های معماری ایرانی و اروپایی در آن به کار گرفته شده است. بالای میدان ساعت ساری نیز محلی برای اذان و جار زدن بود. میراف نامی، یکی از اجداد خاندان نعیمی های ساری که ساعت میدان برج شهر ساری را از کشور روسیه به ایران وارد کرد و سپس بر روی برج نصب نمودند.در سال ۱۳۴۴ هجری شمسی نیز به دلیل خرابی برج، شهرداری وقت تصمیم به تخریب آن نمود و به جای آن حوض و فواره ساخت. اما در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی به پیشنهاد سازمان فرهنگ و هنر استان مازندران و شهرداری ساری، برج ساعت ساری با کمک مالی مردم و از روی نقشه های قدیمی دوباره بنا گردید، طراح برج ساعت ساری در سال ۱۳۵۵ دانیال فلاحیان فر بوده است.
شورابیل یک دریاچه طبیعی وسط اردبیل
یک دریاچه زیبا وسط شهر، کنار پرترددترین خیابان و سرسبزترین منطقه اردبیل. برای دیدن این منظره چشم نواز باید سراغ شورابیل را از اهالی شهر بگیرید. دریاچه ای طبیعی بدون آلودگی محیطی و بوی نامطبوع. دریاچه شورابیل یکی دیدنی ترین دریاچه های ایران است که در ۲ کیلومتری جنوب شرقی اردبیل به طرف خلخال قرار گرفته است. این دریاچه بعد از سرعین دومین منطقه نمونه گردشگری اردبیل است که با حدود ۱۵ هکتار و عمق متوسط ۲۰ متر در قلب اردبیل جا خوش کرده است. زمین شناسان می گویند تالاب شورابیل در اواخر دوران سوم و اوایل دوران چهارم زمین شناسی شکل گرفته و کم کم درحریم شهری اردبیل قرار گرفته است. اهالی منطقه معتقد بودند گل و لای شورابیل در درمان امراض پوستی و درد مفاصل موثر است. هرچند که پزشکان چنین چیزی را تایید نمی کنند. به خصوص از چند سال قبل که آب شیرین به دریاچه اضافه شد، دیگر کمتر دیگر کسی برای درمان از گل دریاچه کمک می گیرد. هرسال صدها پرنده مهاجر در پاییز از روسیه به سمت این دریاچه حرکت می کنند و زمستان را در این تالاب می گذرانند. بنابراین اگر مایل به تماشای این پرندگان هستید، حوالی نیمه آبان ماه به اردبیل سفر کنید و شورابیل را با پلیکانهای خاکستری، اردک چشم طلایی، غاز و زنگولهبار و عروس و باقرقره هایش ببینید.درباره علت نامگذاری شورابیل گفته می شود که شوری بسیار زیاد آب آن باعث این نامگذاری بوده اما امروز که آب شیرین به دریاچه اضافه شده، دیگر شورابیل تنها یک نام به یادگار مانده از گذشته به حساب می آید.
شوری دریاچه امروز به حدی است که ماهی قزل آلای رنگین کمان در آن پرورش داده می شود. همچینین در سال ۱۳۸۷ شیلات منطقه تصمیم گرفت ماهی های دیگری مثل اردک ماهی، کپور و شاه میگو هم در آن پرورش دهد. اما شورابیل تنها به این منظره زیبا ختم نمی شود. اسکله قایقرانی، دو میدانی، دوچرخه سواری، باغ وحش، هتل های مجهز و زیبا، گنجینه تاریخ طبیعی، نمایشگاه بینالمللی و بازارچه صنایع دستی، مجموعه شهر بازی، رستوران در وسط دریاچه و… از دیگر امکاناتی هستند که در مراجعه به شورابیل می توانید از آنها بهره مند شوید.شورابیل حتی امکاناتی برای اقامت توریست های خارجی هم دارد و چند هتل معتبر و مجهز در نزدیکی آن ساخته شده است.