کویر

 
 

آبشار نمکی

296

آبشار نمکی در محدوده منطقه تحت حفاظت پارک ملی کویر در استان سمنان و در نزدیکی مرز استان اصفهان واقع است. این منطقه در جنوب ارتفاعات نخجیر و غرب کویر ریگ جن واقع است و به دلیل اشکال ایجاد شده نمک در نوع خود کم نظیر است. این آبشار که به صورت قندیل های نمک از فراز تپه ای فرسایش یافته به پایین میریزد از چشمه آب شور ملک آباد سرچشمه گرفته و در ادامه مسیر به ریگ جن میریزد. وجود املاح نمک در زمین های بالادست و آب چشمه باعث شده که آب از املاح نمک اشباع شده و نمک به صورت کریستال در آب متبلور شود و چنین اشکالی را پس از ریزش آب ایجاد نماید. به دلیل واقع شدن این منطقه در محدوده پارک ملی کویر تردد در این منطقه منوط به اخذ مجوزهای لازم از اداره پارک ملی کویر و سازمان حفاظت محیط زیست است. پارک ملی کویر بزرگترین پارک ملی کشور بدون هرگونه معارض، فعالیت های انسانی و سکونت گاهی است. پارک ملی کویر در ۱۲۰ کیلومتری جنوب شرقی تهران و ۱۰۰ کیلومتری شرق قم و در قسمت شمال استان اصفهان (دشت کویر) قرار د ارد. خوشبختانه جوامع انسانی در پارک ملی کویر وجود ند ارد ولی وجود راه های هموار و قابل دسترس در این منطـقه می تواند شرایط زیستگاه پارک را تحت تاثیر قـرار د هد. اقلیم این منطقه به شدت تحت تاثیر دو اقلیم دشت کویر که عمدتا از نمک پوشید ه شد ه و دریاچه نمک که بلافاصله در خارج مرز منطقه در سمت غربی پارک واقع است، قرار گرفته است. پارک ملی کویر اگر چه پوشید ه از گیاهان استپی و بیابانی است، اما سرزمینی لم یزرع با دشت های هموار است. دسترسی به آبشار نمکی از سه مسیر امکانپذیر است. مسیر اول از سمت شهرستان ورامین، پیشوا، قلعه بلند، سرمحیط بانی مبارکیه، قصر بهرام، محیط بانی سفید آب و سپس جاده محیط بانی ملک آباد. مسیر دوم از شهرستان گرمسار، جاده سنگفرش صفوی، جاده ریگ جن در شرق سیاه کوه و محیط بانی ملک آباد و مسیر سوم از شهرستان آران و بیدگل،کویر مرنجاب، محیط بانی سفید آب و سپس محیط بانی ملک آباد. البته مسیرهای دیگری هم در این منطقه به این آبشار منتهی میگردد که به دلیل کمی تردد و باتلاقی بودن پیشنهاد نمیگردد. از جمله این مسیرها مسیر قلعه کرشاهی به شط است که در منطقه شط بشدت باتلاقی است.

دروازه فرافر

20163140626724442a

منطقه سریزد در دشتی با آب و هوای گرم و خشک وَ ارتفاع ۲۵۹۳ متر از سطح دریا که در دامنه ی کوه لاقلعه قرار گرفته واقع شده است . این روستا در گذشته دروازه ی اصلی شهر یزد بوده است . یعنی زمانی که یزد به نام فَرافَر و بعدها ایساتیس شناخته می شده است. بخشهایی از این دروازه همچنان پابرجا مانده و هم اکنون مورد بازدید گردشگران قرار میگیرد. در عصر حاضر نیز سریزد یکی از روستاهای مهم استان به شمار میرود که نزدیکی این روستا به جاده ی ترانزیتِ بندرعباس – تهران ، موقعیتِ ممتازی به آن بخشیده است .

آشنایی با کویر بشرویه

ir2467-4

 آب و هوای حاکم بر منطقه از نوع خشک و کویری می‌باشد حداکثر و حداقل مطلق درجه حرارت هوا در ایستگاه بشرویه ۴۹ و ۲۷- درجه سانتی‌گراد گزارش شده است در روستاهای حاشیه شمالی بشرویه درجه حرارت بالا و روستاهای غربی و جنوب غربی که دارای ارتفاعات می‌باشند از درجه حرارت ملایمتری برخوردارند . ریگزار بشرویه در شرق شهرستان بشرویه در استان خراسان جنوبی قرار دارد. این ریگزار از جنوب شرقی به شهرستان بشرویه، از شرق به کویر نمک بشرویه، از شمال به شهرستان کاشمر و از جنوب به رود کال شور محدود می شود. عرض ریگزار در وسیعترین قسمت در حدود ۳۰ کیلومتر و طول آن در حدود ۲۴ کیلومتر است. در مناطق شرقی ریگزار بین تپه ها بوسیله نمکزارهای پراکنده ای پوشیده شده است. بلندترین ارتفاع تپه ها در منطقه جنوبی و در حدود ۷۰ متر است. در قسمت جنوبی و مرکزی تپه های ماسه ای عمدتا جهتی شرقی-غربی دارند و در قسمت شمالی ارتفاع تپه ها کاسته شده و جهت مشخصی ندارند. پوشش گیاهی ریگزار در قسمت شمالی انبوهتر و در قسمت جنوبی تنکتر است. این پوشش عمدتا شامل گیاهان ماسه پسند همچون تاغ و اسکمبیل است که جوامع بوته ای همچون نسی و … نیز در آن دیده می شود. پوشش جانوری منطقه عبارت است از: سارگپه بیابانی، شاهین، پا مسواکی، شغال، گرگ، روباه شنی، گربه شنی، انواع آگاما و جکو، افعی شاخدار، تیر مار، مار جعفری، مار شتری و …

در قسمت شرقی ریگزار کویر نمک بشرویه قرار گرفته است. این کویر از جنوب به شهرستان بشرویه، از غرب به روستا و زمینهای کشاورزی روستای غنی آباد و روستای نیگنان و از شمال به کویر بجستان منتهی میگردد. کویر از شهرستان بشرویه در جهت شمال شرقی گسترش پیدا کرده و طول این گستره در حدود کیلومتر است در حالی که عرض کویر در بیشترین حالت ۲۰ کیلومتر است. پوشش کویر از زمینهای پف کرده رسی-قلیایی تشکیل شده است و در قسمتهای مرکزی شامل کویرهای رسی خیس است. نمک موجود در کویر شامل سولفات سدیم و منیزیم است که در سالهای اخیر نسبت به استخراج از آن اقداماتی صورت گرفته است. میانگین بارش باران در منطقه در حدود ۱۵۰ میلیمتر در سال است و ارتفاع متوسط کویر از آبهای آزاد در نزدیکی شهرستان بشرویه در حدود ۸۵۰ متر است که با حرکت به سمت شمال به طور قابل ملاحظه ای تا حدود ۷۷۰ متر کاهش می یابد. پوشش گیاهی کویر عمدتا در حاشیه کویر قرار دارد و شامل گیاهان شور پسند همچون گز و بوته های اشنان است. در مرکز پهنه کویر هیچ گونه پوشش گیاهی قابل مشاهده نیست. گیاهان داروئی و صنعتی چون کتیرا .انقوزه ، زیره سیاه و بارهنگ از دیگر گیاهان این منطقه می‌باشد . در حاشیه کویر زمینهای کشاورزی قرار دارند .بیشتر زمینهای کشاورزی بشرویه ، عمدتاً با آب چاههای عمیق و نیمه عمیق آبیاری می شود. کشاورزی مبتنی بر منابع زیرزمینی آب و زمین‌های مستعد این منطقه است و عمده محصولات به عمل آمده پنبه، جو ، گندم و پسته می‌باشند که در این بین کشت و برداشت پسته اگرچه از قدیم انجام می‌شده، ولی اخیراً رونق ویژه‌ای گرفته‌است.

در این منطقه رودخانه دائمی وجود ندارد و بیشتر به هنگام ریزشهای جوی بصورت روان آبها و سیلاب در منطقه جریان دارند و مهمترین آنها مشتمل میشود بر : رودخانه قلعه واقی : سرچشمه از ارتفاعات جنوب شرقی به طرف شمال جریان داشته و به کویر نمک می‌ریزد . رودخانه ریسو : از ارتفاعات جنوب سرچشمه گرفته در مسیر شمالی به رودخانه واقی پیوسته با آن کال نمک را بوجود می‌آورند . رودخانه فتح‌آباد : از ارتفاعات کوه جمال شروع در حواشی روستای فتح‌آباد وارد دشت بشرویه می‌شود . کال اصفاک : از بلندیهای قرانجیری واقع در غرب منطقه شروع و در نزدیکی روستای اصفاک به کال نمک می‌پیوندد . سیلاب این کال در تغذیه سفره آب زیرزمینی نقش دارد . کالشور فردوس : از شرق وارد دشت بشرویه پس ازعبور از شرق روستای نیگنان به کویر نمک می‌ریزد .

کویر مغستان

924

کویر مغستان ( ریگ زرین ) در فاصله ۴۰ کیلومتری شمال کویر بافق (دره انجیر) در استان یزد قرار گرفته است. این کویر در شمال غربی روستای ساغند و در جنوب روستای بیاضه قرار دارد. ریگ زرین در موقعیت جغرافیایی N3236 E5504 تا N3254 E5438 و کویر زرین در موقعیت جغرافیایی N3239 E5458 در استان یزد واقع هستند. در قسمت شمالی این کویر ارتفاعات حاجی آباد زرین قرار گرفته که جهتی شمال شرقی – جنوب غربی دارند و قسمت جنوب غربی این کویر را گنبدها ی نمکی پوشانده است. کویر زرین از دو قسمت تشکیل شده است که توسط ارتفاعاتی که از میانه، کویر را قطع می کند به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده است. در حاشیه شمالی کویر تپه های ماسه ای قرار دارند که جهتی شمالی – جنوبی دارند. در بخش شرقی کویر نیز این تپه ها مشاهده می شوند که در این قسمت جهتی شمال شرقی – جنوب غربی دارند.سطح کویر جنوبی در حدود ۲۸۰ کیلومتر مربع است که ۴۵% آن را صفحات رسی و ۵۵% آن را حوزه خیس (باتلاقی) در بر گرفته است.در قسمت جنوب و جنوب غربی کویر صفحات رسی گسترش دارند. کویر شمالی از امتداد حاشیه جنوب شرقی و جنوب غربی بوسیله صفحات پوشیده از تپه های ماسه ای محصور گردیده است.چنین بنظر میرسد که تپه های شنی این منطقه تثبیت شده باشند. بر روی صفحات پوشیده از تپه های ماسه ای جهات مختلفی بادی ملاحظه می گردد ولی بنظر میرسد که باد غالب در این منطقه جهتی به سمت شمال شرقی داشته باشد. آب زیرزمینی در این منطقه بالا بوده و وجود گیاهان فرآتیک نشان دهنده شوری کم خاک در این منطقه می باشد. کویر شمالی ۳۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد و شکلی شبیه به مثلث دارد. ۸۷% آنرا صفحات رسی (به خصوص در قسمت شرقی) پوشانده است و ۱۳% آنرا حوزه خیس باتلاقی فرا گرفته است. رودخانه اصلی این کویر از سمت شرق کویر به کویر وارد شده که رودخانه ای فصلی می باشد.از جمله تنوع زیستی این کویر می توان به گرگ , شغال , کفتار , روباه شنی , گربه شنی , بزمجه , لاسرتا , انواع مارمولک های گکو و آگاما , انواع مار , انواع عقرب , تیهو , عقاب ,هوبره، شاهین و … اشاره کرد .برای رفتن به این کویر ، بهار بهترین فصل است .

کویر غدیر اسب

20164923626440360a

در موقعیت جغرافیایی N3427 E5120 در استان اصفهان و در مرز استان قم واقع است. غدیر اسب در ۴۲ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان قم و ۴۸ کیلومتری شمال کاشان واقع است. این کویر نمک جزو کویرهای نمک سه گانه کویر مسیله است. سه نمکزار شامل حوض سلطان، دریاچه نمک مسیله و غذیر اسب است که این نمکزار از نظر وسعت از دو نمکزار دیگر به مراتب کوچکتر است. نمکزار دایره ای شکل است و قطر متوسط آن در حدود ۴ کیلومتر است. ارتفاع سطح نمزار از آبهای آزاد در حدود ۷۸۰ متر است که نسبت به دریاچه نمک مسیله در حدود ۱۰ متر پایین تر است. همین پایین بودن سطح تراز باعث شده است که قسمتی از شورابه های دریاچه نمک پس از سرریز شدن به سمت این نمکزار حرکت کند. نمکزار از سمت غرب توسط ارتفاعاتی با جهت شمال غربی و کلوت مانند و از سمت شرق توسط زمینهای پفکی کویری حد فاصل تا دریاچه نمک مسیله محدود شده است. نزدیکترین آبادی به این منطقه حسین آباد میش مست در فاصله ۱۴ کیلومتری غرب آن است.

ساختار تالاب از نوع تالاب های شور و فصلی به همراه پوسته نمکی است. تالاب غدیر دارای مساحت ۳ هزار هکتار بوده که شامل کفه نمکی، حاشیه باتلاقی و پوشش گیاهی حاشیه ای در اطراف است که در منطقه سراجه مجاور سایت نفتی سراجه و جنوب دشت مسیله واقع شده است. تالاب غدیر به دلیل بکر بودن و نداشتن هیچ گونه جاده دسترسی از شرایط زیست گاهی مناسبی برای گونه های خاص کویری از جمله هوبره برخوردار بوده و وجود میکروارگانیسم های فراشور کویری نیز در این ناحیه محتمل است. این تالاب فاقد هر گونه رودخانه یا روان آب بوده و منبع آبی آن از سفره های آبی منطقه تأمین می شود در حقیقت ساختار فیزیکی و اکوسیستمی تالاب مذکور به لحاظ اجزای تشکیل دهنده تالاب شباهت زیادی با تالاب شکار ممنوع حوض سلطان داراست. اداره کل محیط زیست استان قم در حال رایزنی جهت ثبت تالاب غدیر اسب قم در فهرست کنوانسیون رامسر با هدف احیاء این تالاب و تحقق حقوق حقه ی تالابها و تامین حقابه های زیست محیطی آن است.