یاسوج
تل خسرو
تل خسرو که با نام تپه خسرو نیز شناخته می‌شود، از جاهای دیدنی یاسوج است که سابقه آن به هزاره پنجم پیش از میلاد بازمی‌گردد. مردم محلی تپه را متعلق به کیخسرو پادشاه کیانی می‌دانند. تل خسروی که امروزه «تل خسرو» ناميده مى‌شود، تپه‌اى در جنوب شهر ياسوج است که در فاصله‌اى کمتر از ۵ کيلومترى آن قرار دارد. تل خسرو، تپه‌ای با ارتفاع ۲۰ متر است که بلندترین و مهم‌ترین محوطه باستانی این دره شمرده می‌شود که تنها محوطه استقراری و سکونت دایم این دره محسوب می‌شود. این تپه که ۱۵۰ متر درازا و ۱۲۰ متر پهنا دارد، در دهه ۸۰ خورشیدی به وسیله باستان‌شناسان مورد کاوش قرار گرفت و نشان داد قدمتی چندین هزار ساله دارد. پایین‌ترین لایه‌های این تپه باستانی آن را مربوط به هزاره پنجم پیش از میلاد و بالاترین لایه آن، مربوط به یک قلعه قاجاری است. بیشترین ارتفاع تپه مربوط به نیمه شمالی و شمال شرق آن است. طیف وسیعی از بقایایی فرهنگی به‌خصوص سفالینه‌های نارنجی و خاکستری، ابزار سنگی، قطعات شکسته، خشت پخته و… در سطح محوطه تا شعاع ۵۰ متری آن مشاهده شده است. تپه یا تل خسرو که اثری با سابقه محسوب می‌شود در استان کهکیلویه و بویراحمد و در روستای تل خسرو قرار و در ۵ کیلومتری یاسوج قرار گرفته است. برخی تصور می‌کنند نام تل خسرو برگرفته از نام پادشاه ساسانی ایران خسروپرویز است، اما اگر از اهالی این روستا در مورد این نام پرسش شود، آنها قدمت روستا را به کیخسرو اساطیری فرزند سیاوش از پادشاهان کیانی ایران می‌رسانند. در علت نام‌گذاری تل خسرو، دو روایت در نزد مردم روستا موجود است که هر دوی آنها به واگذاری پادشاهی کیخسرو به لهراسب ختم می‌شود. روایت این تل را اهالی روستای تل خسرو چنین تعریف می‌کنند: زمانی که به کیخسرو سروش الهی رسید که به دشت یاسوج بیاید، وی به سوارانش دستور داد که هرکدام توبره‌ای خاک روی هم بریزند تا تپه‌ای شکل بگیرد. سپس کی خسرو بر بالای تل می‌رود و لهراسب را به جانشینی برمی‌گزیند. این که آیا چنین داستانی واقعیت داشته یا ساختگی است مشخص نیست و تنها یک شاهد می‌توان برای آن آورد. در شاهنامه فردوسی پس از اینکه کی خسرو تاج بر سر لهراسب گذاشت به غاری در رشته‌کوه دنا (که اکنون با نام غار کیخسرو شناخته می‌شود) می‌رود و عروج می‌کند. برخی از مردم محلی نیز روایت دیگری دارند و آن روایت این است که وقتی کیخسرو در کنار چشمه پرآب، مزرعه بزرگی می‌بینید که پیرمردی ضعیف و تنها در جمع‌آوری محصول عاجز مانده است. کیخسرو دستور می‌دهد سپاهیان هر یک دسته‌ای از محصول را به کمک او جمع‌آوری کنند. پس از جمع‌آوری سریع محصول توسط سپاه، خسرو از پیرمرد پرسید: ای پیرمرد بگو در کار کردن دست جمع بهتر است یا دست کم؟ پیر می‌گوید: دست جمع. سپس می‌پرسد: موقع خوردن دست جمع بهتر است یا دست کم؟ پیر می‌گوید دست کم. خسرو از بخل وی آزرده و خشمگین می‌شود و دستور می‌دهد هر یک از لشکریان یک توبره خاک در کنار آن چشمه روی‌هم بریزند که با این کار در وسط آن دشت صاف تپه نسبتا بزرگی ایجاد می‌شود. برای آنکه در حال سخنرانی همه لشکر او را ببینند به بالای تپه می‌رود و ضمن نصیحت لشکریان خود به عدالت و انصاف و مردم‌داری و نیک نفسی و وطن‌پرستی، جانشین خود (لهراسب) را بنا به خوابی که دیده بود، به جانشینی خود انتخاب می‌کند. بر اساس روایات محلی، کیخسرو کاخی بر سر این تل یا تپه بنا نهاده بود که پرفسور گاوبه، آثار آن را به‌صورت عمارتی با آجرهای زرد چهارگوش و آجرهای سرخ از نوع آجرهای پل علیایی بهبهان (ارجان قدیم) مشاهده کرده و این مکان را به پیش از دوره هخامنشیان مربوط دانسته است. تل خسرو در سال ۱۳۷۶ با شماره ۱۵۵۲ در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسید. شمال شرق تپه باستانی که مربوط به دوره اسلامی بود تسطیح و به زمین کشاورزی تبدیل شده است. با این حال در این بخش نیز قلوه‌سنگ‌ها و سفال‌های به دست آمده نشان‌دهنده آثار تاریخی در این مکان است. اسطوره‌های کهن ایران زمین در کهگیلویه و بویراحمد مثل رویدادهای واقعی هستند که در اذهان مردم این دیار جاودانه مانده‌اند. آثار باقی‌مانده در این استان که طبیعتی بی‌نظیر دارد، باید بیشتر از گذشته مورد توجه مسئولان و باستان‌شناسان قرار گیرد تا شاید بتواند رازهای چندین هزار ساله خود را برای نسل‌های کنونی بازگو کند. اگر سری به یاسوج زدید در ۵کیلومتری خود می‌توانید از این تپه اساطیری دیدن کنید. بدون شک علاقه‌مندان به تاریخ اساطیری و باستانی ایران، از دیدن این تپه عظیم و بازمانده‌های تمدن ایرانی در ۵۰۰۰ سال پیش لذت خواهند برد.
پل پاتاوه در کهگیلویه و بویراحمد
پل پاتاوه از آثار تاریخی در استان کهگیلویه و بویراحمد است که سابقه باستانی دارد. این اثر تاریخی به احتمال بسیار در دوره خود یکی از مراکز پرتردد محسوب می‌شده است. وجود پل‌های تاریخی که در دوره‌های بعد در کنار پل پاتاوه ساخته شده است نشان می‌دهد که این مکان در دوره‌های تاریخی بعد هم از مکان‌های ارتباطی استراتژیک محسوب می‌شده است. پل پاتاوه روی رودخانه بشار، از جاذبه‌های چشمگیر این منطقه است که در کنار پل‌های دیگر روستای پاتاوه، چشم‌اندازی زیبا را به وجود آورده است. پل پاتاوه که با نام های پل تخت شاه نشین و پایه پل نیز شهرت دارد، در روستای «پاتاوه» از توابع شهرستان یاسوج قرار گرفته است. در مورد سابقه این پل اختلاف نظر وجود دارد. برخی کارشناسان پل پاتاوه را بازمانده‌ای از دوره ساسانی می‌دانند و برخی دیگر این اثر را قدیمی‌تر از دوره ساسانی دانسته و براین عقیده‌اند که پل از دوره حاکمیت هخامنشیان برجای مانده است. پل پاتاوه به صورت ۶ ضلعی ساخته شده است و در ۲ كیلومتری غربی دهستان پاتاوه قرار گرفته است. به اعتقاد روایات محلی قدیمی‌ترین پایه از دوره هخامنشیان است كه بر روی رودخانه بشار احداث شده است. این بنا در زبان محلی به تخت شاه نشین معروف است. نمای این پل از سنگ سفید تراشیده شده است كه علامت سنگ تراشان بر روی آن مشاهده می‌شود و قابل مقایسه با علامت حجاری‌های تخت جمشید در فارس است. از مشخصات ویژه این پل وجود علائم و نشانه‌های سنگ‌تراشی بر روی سنگ‌های تزئینی این پل است.
این اثر باستانی در ۱۹ دی ماه ۱۳۵۶ در دوره پهلوی دوم به شماره ۱۵۷۱ به عنوان یکی از آثار تاریخی ایران به ثبت ملی رسیده، شده است. در دوره‌های بعد، پل‌های دیگری در كنار این پل ساخته شده، که از جمله آنها پل بزرگ پاتاوه است كه اكنون چند تاق چشمه آن باقی است و با توجه به قوس‌های جناغی، مربوط به دوره صفوی است. این اثر که پایه‌اى از سنگ‌هاى حجارى شده دارد، با آثار دوران هخامنشى واقع در مسیر جاده قدیمى بین خوزستان و فارس (بهبهان – دهدشت – پاتاوه) شباهت زیادی داشته و قابل مقایسه با آنها است. در روایات محلی گفته می‌شود که در گذشته در کنار این تخت، درخت‌های بزرگی بوده که خنکی سایه درختان و تماشای رودخانه، تخت شاه‌نشین را به مکانی زیبا تبدیل کرده بود. در کنار این تخت پل‌هایی وجود دارد که یکی از آنها مربوط به دوره ساسانی بوده است. این پل در آن زمان راه عبوری برای رسیدن به خوزستان بود. در کنار این تخت پل دیگری نیز هست که متعلق به دوره صفوی است. با وجود پل‌های دوره صفوی و ساسانی می‌توان فهمید که این منطقه در گذشته یکی از مناطق مهم ارتباطی بوده است. پل‌های تاریخی پاتاوه باقی مانده پل تخت شاه نشین بوده که به احتمال بسیار به دوره ساسانی برمی‌گردد. تخت شاه نشین در شهرستان دنا به عنوان یكی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بناهای تاریخی این شهرستان و از جاهای دیدنی پاتاوه است که با توجه به طغیان‌های رود بشار تخریب و دچار آسیب بسیار شده است. جمعی از شهروندان بخش پاتاوه به دلیل آسیب دیدگی پل، خواستار توجه مسؤلان به حفظ این بنای تاریخی و ایجاد امكانات رفاهی در این مجموعه شدند. اداره میراث فرهنگی استان اقدام به بازسازی پل باقی‌مانده از مجموعه پل‌های تاریخی پاتاوه کرد. اهالی شهرستان دنا براین عقیده‌اند که اگر شعبه‌ای از میراث فرهنگی در این شهرستان بود بهتر می‌توانستند از آثار تاریخی شهرستان، حفاظت کنند. تخت شاه‌نشین دارای سنگ‌های حجاری شده تمیزی بوده است، که به دلیل عدم آگاهی اهالی شهر و عدم وجود گروه‌های مردم نهاد فرهنگی در این شهرستان، اهالی پاتاوه آنها را برده و در ساختمان‌های خود به عنوان مصالح ساختمانی کار کرده‌اند. همین ناآگاهی در برخورد با این اثر تاریخی یکی از دلایل آسیب دیدن این بنا شده است.
دریاچه کوه گل سی سخت یاسوج
این دریاچه در شمال شرقی شهر سی سخت ودر حدود ۸ کیلومتری آن همچون نگین آبی انگشتری که اطراف آن را گلهای زرد نرگس، بنفشه وزنبق قرار گرفته یکی از استعدادهای با القوه ای است که با سرمایه گذاری وتوجه به توانایی های این جاذبه گردشگری می توان آن را به استعدادهای بالفعل در آورد. این دریاچه که در ارتفاعات دامنه نزدیک به قله کوه گل دنا واقع شده دارای جاده دسترسی آسفالته تا اردوگاه بوده ودقایقی کوهپیمایی این جاذبه زیبای خدادادی قابل رویت وبهره برداری است. در ضمن بهترین فصل بازدید گردشگران عزیز فصول بهار وتابستان بوده وزیبا ترین موقع آن در اردیبهشت است.
چشمه میشی یکی از پرآب‌ترین و خنک‌ترین چشمه‌های زاگرس
چشمه میشی یکی دیگر از جاذبه های طبیعی این شهر است که در چهار کیلومتری شمال شرقی شهر سی‌سخت (سی سخت شهری در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهر یاسوج و در استان کهگیلویه و بویراحمد ایران قرار دار) قرار دارد و یکی از پرآب‌ترین و خنک‌ترین چشمه‌های زاگرس بوده که آن را چشمه “بشو” نیز می‌نامند. سردی آب این چشمه به حدی است که تا فاصله ۸۰۰ متری از محل جوشش نمی‌توان دست را در آن نگه داشت. در اسطوره‌ها آمده است که کی خسرو به امیر اهورامزدا در این چشمه سر و تن بشست و در غاری آرامید. این چشمه علاوه بر تأمین آب شرب شهر سی سخت تأمین کننده آب کشاورزی باغات سیب و انگور و گردوی سی سخت و روستاهای پایین دست است. آب زلال و گوارای آن خستگی هر رهگذری را از تن خارج می‌کند. چشمه میشی در فصول مناسب سال پذیرای خیل عظیمی از دوستداران طبیعت و گردشگرانی است که از سراسر کشور به این منطقه سفر می‌کنند. بهترین فصل بازدید فصول بهار وتابستان بوده ودارای جاده دسترسی آسفالته در مسیر کوه گل می باشد.
کوهستان سرد
۳۶ کیلومتر مانده تا گچساران، روستای کوهستانی زیبایی وجود دارد که با تمام بافت سنتی خود، یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری غرب ایران به شمار می رود. روستای بکری به نام مارین با ۵۵۰ نفر جمعیت که در ۱۹۸ کیلومتری جنوب شرقی یاسوج در حدفاصل دو کوه قرار گرفته و از شمال، به کوه ولی گنج و از جنوب غربی به کوه کاردی می رسد. اگر گذارتان به این روستا افتاد، یادتان باشد که از اهالی محل سراغ راه سلطنتی شوش – تخت جمشید و بیشاپور را بگیرید. راهی که در دوره هخامنشیان رونق زیادی داشته و از ۷ کیلومتری این روستا عبور می‌کرده است. جالب است بدانید که موقعیت سوق‌الجیشی روستای مارین، در دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان به حدی مهم بوده که سبب احداث قلعه‌های متعدد راهبانی در حوزه نفوذ آن شده است. موقعیت سوق‌الجیشی روستای مارین، در دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان به حدی مهم بوده که سبب احداث قلعه‌های متعدد راهبانی در حوزه نفوذ آن شده است . روستای مارین در شیب ملایم دره استقرار پیدا کرده است و بافت مسکونی متراکمی دارد. واحدهای مسکونی در یک یا دو طبقه ساخته شده‌اند و سقف مسطح، ایوان، پنجره‌های کوچک و دیوارهای قطور، ویژگی مشترک خانه‌های روستا محسوب می شود. دیوارها معمولاً به وسیله کاهگل پوشیده شده‌اند و در ساخت آنها از سنگ، خشت، گل، آجر و تیرهای چوبی استفاده شده است.
پوشش گیاهی و جانوری منطقه با انواع گیاهان دارویی، کتیرا، گل‌گاوزبان و گل بنفشه یکی از مهم ترین جاذبه های توریستی منطقه است. درست مثل کوچه باغ های روستا که در کوچه‌های پهن و دل باز کنار هم ردیف شده اند و قدم زدن در این کوچه ها، می تواند لذتبخش ترین تفریح شما در زمان اقامتتان در روستا باشد. در مارین، می توانید تفریح آرام و بی دردسری را در حواشی دریاچه سد کوثر داشته باشید. دریاچه کوچکی که هوای معتدلی را به منطقه بخشیده است و آرامش و زیبایی را یک جا تقدیم شما می کند. به خصوص آنکه این دریاچه فرصت خوبی هم برای ورزش های آبی به اهالی روستا و گردشگران می دهد و می تواند بخش به یاد ماندنی سفر شما را رقم بزند. مهم‌ترین بنای مذهبی روستای مارین، مقبره امام‌زاده حمیده خاتون است. مقبره ای ساده و کوچک و زیبا سال هاست مکان مقدس روستائیان اهل مارین به شمار می رود و مردم این روستا دخیل های خود را به ضریح آن می بندند. امروزه درآمد بیشتر مردم روستای مارین از طریق فعالیت‌های زراعی، دامداری، باغداری، صنایع دستی و امور خدماتی تأمین می‌شود و گروهی از مردم این روستا، به امور دامپروری سنتی از طریق رمه‌گردانی اشتغال دارند. آنها از اوایل اردیبهشت ماه به مناطق ییلاقی در فاصله ۱۰کیلومتری روستا کوچ می‌کنند و در شهریور ماه به قشلاق بازمی‌گردند. معروف‌ترین سوغات روستای مارین را صنایع دست بافت، انار، رب انار، کره، ماست، روغن، کشک و دوغ محلی تشکیل می‌دهد و البته معروف ترین غذاهای آن، آش کارده، آش دوغ، شیربرنج، گونه و نان تیری که می توانند خوراک متنوعی برای گردشگران به حساب بیایند.