گنبد نمکی جاشک
گنبدهای نمکی از جلوههای زیبا و شگفتانگیز ایران هستند. در استانهای جنوبی ایران نمونههایی از این گنبدهای دیده میشود. گنبد نمکی جاشک از این موارد است. گنبد نمکی جاشک یا کوه نمک جاشک (گنبد نمکی دشتی) ناحیه وسیع و مرتفع شمالی کوه جاشک منتهیالیه جنوبی رشته کوه زاگرس، حدفاصل شهرستان دشتی و دیر در استان بوشهر، یکی از بزرگترین و فعالترین و زیباترین گنبدهای نمکی ایران و خاورمیانه و از جاذبههای طبیعی است. مهمترین خصوصیات بارز و متفاوت کوه نمکی جاشک به نوع نمکهای این کوه نمکی، گنبدها و غارهای منحصربهفرد، آبشارها، بلورها و… میتوان اشاره کرد. گنبد نمکی جاشک (دشتی) در بخش کاکی و بخش بردخون و حدفاصل دو شهرستان دشتی و دیر در استان بوشهر قرار دارد. این گنبد شرق روستای گنخک در شهرستان دشتی و شمال روستای جاشک در شهرستان دیر قرار دارد. این گنبد نمکی در دل کوه جاشک چیزی مانده به انتهای شمالی آن، جا خوش کرده و مرتفعترین قسمت کوه را تشکیل میدهد. طول آن شمال شرقی به جنوب غربی است. غرب آن روستای گنخک، شرق آن روستای کردلان و شمالشرقی آن روستای درویشی (شهرستان دشتی) و جنوب آن روستای جاشک قرار دارد. این گنبد یا کوه نمکی در دل کوه جاشک ۱۲ کیلومتر درازا و ۴ و نیم کیلومتر پهنا دارد. وسعت گنبد حدود ۳۶۶۶ هکتار بوده و ارتفاع قله آن ۱۳۵۰ متر از سطح دریا است.
موقعیت خاص گنبد نمکی جاشک (دشتی) که باعث شوری آب رودخانه مند شده است، شاید تنها عامل زیانرسان به منطقه باشد، زیرا رودخانه تا قبل از روستای باغان شیرین و قابل شرب و استفاده کشاورزی است. اما پس از عبور از کنار گنبد و دور زدن آن آب رودخانه با درصد زیادی شوری همراه میشود که نشان از فعالیت زیاد گنبد و روان بودن آب آن تا بستر رودخانه مند است و در فصل پربارش آب رودخانه سطح دشتهای چغاپور و دشتی را فراگرفته و به علت تبخیر زیاد نمک بر روی سطح خاک باقیمانده و باعث شوری زمینهای منطقه میشود. راه دسترسی به گنبد از سمت شرقی از فاصله ۳ کیلومتری بعد از روستای گنخک، از طریق جاده خاکی معدن قدیمی سنگ نمک است که در منطقه فعالیت میکرد و از سمت شرقی گنبد اگر بعد از پل روستای کردلان جاده خاکی را به سمت گنبد پیش بگیرید، به پای کوهپایههای گنبد میرسید. این منطقه کوهستانی بوده و به علت شرایط خاص توپوگرافی و اقلیمی فاقد هر گونه چشمههای آب شیرین، آبشخور و چاه است و تنها غارهای نمکی و چشمههای نمکی به تعداد فراوان وجود دارد. کوه نمک جاشک در محدوده درویشی رودخانه مند قرار گرفته است. بخشهایی از گنبد نمکی کاکی که نمک دارد، فاقد هر گونه پوشش گیاهی است اما بیشتر لایههای سازنده آن آهکی است که از میان کوه نمک سربرآورده و از پوشش گیاهی بسیار خوبی برخوردار است و در دامنههای کوه نیز گیاهان مقاوم به شوری مشاهده میشود. در کل پوشش گیاهی منطقه شامل گون، گیشدار و قیچ است که در فصل زمستان و بهار انواع گیاهان یکساله سطح زمین را میپوشاند و زیبایی خاصی به آن میبخشد. همچنین در درههایی که از نمکزارهای نمکی در امان ماندهاند، درختچههای کنار و اشک به وفور دیده میشود.
کوه نمک با دارا بودن چشماندازهای زیبای زمینشناسی، انواع سنگهای مختلف، غارهای طبیعی و طبیعت بکر درون آنها، آبشارکوهها و آویزههای نمکی نه تنها چشم هر بینندهای را برای تفریح و کوهنوردی به طرف خود جلب کرده، بلکه بهترین محل مطالعه برای محققان علاقهمند به علم زمینشناسی است. برخی ویژگیهای گردشگری زمینشناسی گنبد نمکی جاشک به شرح ذیل است: رنگ سفید نمکهای طعام گنبد به منطقه جلوهای زیبا بخشیده است به نحوی که از جاده خورموج دیر به صورت یک کوه برفی زیبا در بخش شرقی دشت برهنه ظاهر شده است. یخچالهای نمکی از جمله پدیدههای زیبای گنبد نمکی دشتی به شمار میرود و در ناحیه شمال غربی گنبد به وضوح دیده میشود. این یخچالها که حاصل حرکت ثقلی تودههای نمکی در جهت شیب زمین است در حاشیه کناره گنبد تشکیل میشود و به دلیل مشابهت آن با یخچالهای یخی به این نام شهرت یافته است. آبشارهای زیبای نمکی از دیگر ویژگیهای گردشگری گنبد نمکی دشتی است که چهرهای بس زیبا و دلنشین را به آن بخشیده است. این آبشارها که در واقع مسیر طبیعی جریان آب گنبد بوده در فصول کمآبی به واسطه تبخیر کامل آب، بلورهای زیبای نمکی ضخیمی در جهت جریان و به ویژه در مسیر آبشارها ایجاد شده است و منظره تماشایی آبشار نمکی را ایجاد کرده است. این پدیده نادر در اواسط بهار تا تابستان و پائیز دیده میشود.
غارهای نمکی دیگر از جلوههای تماشایی گنبد نمکی دشتی است. این غارها که بر اثر انحلال رسوبات نمکی ایجاد میشوند در جایجای گنبد دیده میشود. در بخشهای داخلی این غارها بلورهای زیبای نمک به صورت استلاگمیت و استلاکتیت جلوهای دیدنی به غارها بخشیده است. تخت دیو یکی از زیباترین پدیدههای زیبای فرسایشی گنبد دشتی است که به دلیل اختلاف در میزان فرسایشپذیری سنگها به صورت ستونهایی در میان نمکهای گنبد ظاهر شدهاند. بلورهای زیبای نمک و بسیاری کانیهای غیر سیلیکاته نظیر پیریت و فلورین با تنوع رنگ و جلای فلزی و غیرفلزی آنان خیرهکننده چشمان هر بینندهای است. گنبد نمکی دشتی میزبان کانیها و بلورهای زیبای فراوانی است که در پهنه گنبد گستردهاند. تنوع رنگ نمکهای صنعتی گنبد پدیدهای متحیر و شگفتانگیز است که در هیچ جای استان مشابه آن را نمیتوان یافت. رنگهای متنوع قرمز، قهوهای، سفید، زرد، سیاه و نارنجی نمکها یکی از ویژگی گنبد دشتی است که نقش مهمی در جذب گردشگران به استان میتواند ایفا کند. پلایا از پدیدههای زیبای فرسایش حاصل از گنبدهای نمکی است که در دشتهای دامنهای پایین دست گنبدها به دلیل شور بودن آبهای فصلی حاصل از این گنبدها و سیلان آن روی دشت و تمرکز در نواحی خطالقعر آبرفتها به صورت پهنههای نمکی ایجاد میشود. این جاذبههای طبیعی در منطقه کوه نمک و ظرفیت فراوان آن برای گردشگری به همراه یک مدیریت صحیح زیستمحیطی میتواند بهترین منطقه گردشگری در آن ناحیه با ترویج فرهنگ زیستمحیطی جهت حفاظت از منابع طبیعی با رواج نوع خاصی از گردشگری به نام گردشگری طبیعی باشد، چرا که پیشگامان طبیعتگردی در جهان براین باورند که برای حفظ واقعی محیطهای طبیعی باید گردشگران را در این محیطها پذیرا باشند. کوه نمکی جاشک به عنوان تنها اثر طبیعی ملی استان بوشهر در سال ۱۳۸۸ به ثبت رسیده و اکنون در اختیار محیط زیست قرار گرفته است.