برجسته

 
 

سنگ نبشته اورامان (کتیبه تنگی ور)

6865545c-610e-4c36-93cd-003e64ca060a-840x560

کتیبه‌ها اغلب روی سنگ ‌نوشته شده‌‌اند و اسنادی مهم در مورد گذشته تاریخی و باستانی ایران محسوب می‌شوند. کتیبه‌های سنگی توانسته‌اند گوشه‌هایی نادانسته و تاریک از تاریخ گذشته ایران را آشکار کنند. برخی از این کتیبه‌ها، به‌ویژه کتیبه‌های میخی، در گذشته قابل خواندن نبودند و گذشتگان تنها به‌عنوان آثاری تاریخی به آن‌ها می‌نگریستند. در دوران معاصر با رمزگشایی خطوط میخی و دیگر خطوط باستانی ایران، کتیبه‌های میخی بسیاری در ایران خوانده و با متون مکتوب مختلف تطبیق داده شدند. از این طریق زوایایی نو از تاریخ گذشته ایران کشف و تاریخ باستانی ایران بازخوانی شد. یکی از این کتیبه‌های ارزشمند، سنگ نبشته اورامان است که بر فراز کوه زینانه قرار دارد و به کتیبه تنگی ور و سنگ ‌نبشته میخی اورامانات نیز مشهور است. سابقه این کتیبه میخی به دوره امپراتوری آشور می‌رسد و از جاهای دیدنی کامیاران به شمار می‌رود. از کتیبه تنگی ور به‌عنوان یادگاری از دوره حاکمیت آشور در منطقه شمال غرب ایران یاد می‌شود، یادگاری که قدمت آن به حدود هزاره اول قبل از میلاد، یعنی عصر آهن بازمی‌گردد. در این مکان علاوه بر کتیبه، نقش برجسته‌ای دیده می‌شود. برخی تصویر نقش برجسته را از آن سارگون دوم و کتیبه را نیز متعلق به وی می‌دانند.

تاریخچه سنگ نبشته اورامان : در حال حاضر حدود ۲۷ قرن از نگارش این کتیبه می‌گذرد و گذر زمان سبب شده است این اثر تاریخی در اثر ساییدگی، یخبندان و… دچار آسیب شود. کتیبه زینانه اولین بار در سال ۱۳۴۷ شمسی توسط یک هیئت باستان‌شناسی به سرپرستی علی اکبر سرفراز مورد بررسی قرار گرفت. وی قدمت کتیبه را به هزاره دوم و اوایل هزاره اول قبل از میلاد و مربوط به امپراتوری آشور دانست. اولین مقاله به زبان انگلیسی در رابطه با سنگ‌ نبشته اورامان با عنوان «کتیبه سارگون دوم، کتیبه تنگی ور» به قلم گرانت فریم، استاد آشورشناسی در مجله شرق، چاپ شد که جامع‌ترین مطالعه در مورد این کتیبه است. این کتیبه و نقش‌ برجسته با دو کتیبه دیگر مربوط به زمان سارگون دوم در قبرس و کرمانشاه، قابل مقایسه هستند و موارد مشترک بسیاری دارند. سنگ نبشته اورامان در بین روستاهای تنگی ور و یوزیدر، روی کوه زینانه قرار دارد. این کوه تقریبا ۵۰۰ متری شمال غرب روستای تنگی ور واقع شده است و ۴۵ کیلومتر با کامیاران فاصله دارد. این منطقه دارای اهمیتی بسیار از لحاظ گردشگری است؛ زیرا علاوه بر قرارگیری کتیبه و نقش برجسته، دره‌ای سرسبز و جنگلی زیبا را در خود جای داده است. در این دره چشمه‌های دایمی واقع شده‌اند. همچنین آبشارهای طبیعی فراوان از جمله آبشار دره تنگی ور از دیدنی‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان کردستان در این منطقه هستند. به نظر می‌رسد در این محدوده قلعه‌ای وجود داشته است که با منابع آبی فراوان، مدتی طولانی می‌توانست در مقابل حملات مختلف مقاومت کند. رو‌به‌روی کتیبه در جانب دیگر دره شکافی وجود دارد که مردم منطقه آن را زینانه می‌نامند. زینانه به‌معنای زندان کوچک است و به احتمال بسیار زندان قلعه بوده است. در نزدیکی ورودی شمال غرب قلعه نیز سنگری از سنگ در مقابل معبری سخت قرار دارد که برای ورود به دژ از آن استفاده می‌شد.

نقش برجسته تنگی ور : نقش برجسته تنگی ور به احتمال بسیار شخص پادشاه آشور است که ریشی پرپشت دارد و می‌تواند یکی از نمادهای ویژه حاکمان آشور نیز باشد. این نقش‌ برجسته در تاق‌نمایی به ارتفاع ۱۲۰ و پهنای ۱۷۰ و عمق ۳۵ سانتی‌متری در سال ۷۰۶ پیش از میلاد حجاری شده است. درون تاق‌نما نقش برجسته یک انسان به چشم می‌خورد که ۱۵۰ سانتی‌متر طول و ۳۵ سانتی‌متر عرض دارد. نقش انسانی اثر به‌صورت نیم‌رخ در لباس شاهی است که کلاهی استوانه‌ای بر سر و شلاقی در دست دارد. پای راست آن در جلو و پای چپ در عقب قرار گرفته و دست راستش به طرف بالا بلند شده است. دست چپ نیز روی شکم قرار داده شده است.

متن سنگ نبشته اورامان : این کتیبه به زبان آشوری باستان و خط میخی نگاشته شده است، ابعادی معادل ۱۲۰ در ۱۲۰ سانتی‌متر دارد و دربر گیرنده ۵۰ سطر است. در متن کتیبه، پس از ستایش خدایان آشوری مثل مردوخ، نابو، سین، شمش و ایشتار، به شرح پیروزی‌های آشوریان پرداخته می‌شود و در ادامه به نقاط مختلف شهرها، روستاها و مناطقی که در این جنگ تصرف و ویران شدند، اشاره می‌شود. با دقت در متن متوجه می‌شویم، محتوای کتیبه در پنج بخش تنظیم شده است:

  • ابتدای کتیبه با مدح و نیایش خدایان آغاز می‌شود؛
  • بعد از آن به نام و القاب سارگون اشاره می‌کند و به مدح و ستایش شاه و بیان خدمات وی می‌پردازد؛
  • سپس پیروزی‌های بزرگ سارگون و لشکرکشی وی به سرزمین کرل و دیگر پیروزی‌های وی شرح داده می‌شود؛
  • به شهرها، روستاها و مناطقی تصرف شده در حمله و جنگ اشاره می‌کند؛
  • در پایان کتیبه به کسی نفرین فرستاده شده است که کتیبه را از بین ببرد.