بروجرد

 
 

مسجد جامع خرم آباد

329

این بنا در شهرستان خرم آباد واقع گردیده است . بنای اولیه مسجد در سال ۹۷۰ ه-. ق به دستور شاه پرور سلطان، دختر اغوربیک – از اتابکان لرستان – ساخته شد و در دوره های بعد مرتبا تعمیر و مرمت گردید تا اینکه در دوره متأخر بازسازی و حجرا تی در شمال و جنوب – جهت استفاده طلاب علوم دینی به آن اضافه گردید . بنای کنونی مسجد که تا حدود زیادی نوسازی شده، مشتمل بر ایوانی در جانب شرقی و شبستان ستونداری به ابعاد ۹×۳۰ متر است که پوشش طاق و گنبد آن بر روی ۷ ستون چهار ضلعی قرار می گیرد . طاق های بالای ستون ها در این شبستان توسط تیرهای چوبی به هم متصل شده و نیروی رانشی آنها مهار شده است . در این مسجد، سه سنگ نوشته متضمن فرامینی ازدوره صفوی کشف شده است .

پل قلعه حاتم

2016313235316612842a

پل‎ها بناهایی هستند که در دوران مختلف تاریخی به منظورهای مختلفی در مسیرهای مهم جهت رفع نیاز انسان ساخته شده اند. بیشتر کاربرد پل‎ها جهت عبور و مرور بوده که درصورت نیاز به گونه ای طراحی و ساخته می شدند که کاربری‎های دیگری نیز داشته باشند. در فاصله ۵ کیلومتری شمال غرب بروجرد روستایی بنام قلعه حاتم وجود دارد که در غرب این روستای قدیمی پلی به نام قلعه حاتم قرار دارد. این پل در میان زمین های صیفی کاری و لابه لای درختان روستا پیداست که سایه سار درختان آن را احاطه کرده است , همراه صدای پرندگان و جیرجیرک ها و لابه لای رقص قاصدکها و برگ درختان که با نسیم کوهساران همراه شده اند. کوچه پس کوچه های خاکی و خانه های قدیمی روستا در کنار درختان سربه فلک کشیده نشان از قدمت این روستا دارند. آنچه این پل را حائز اهمیت کرده است این که پل قلعه حاتم به لحاظ کاربری با سایر پل های استان تفاوت دارد. این پل علاوه بر کارکرد معمول ساخت پل برای انتقال بخشی از آب شرب رودخانه بالا دست روستای قلعه حاتم به شهر بروجرد ساخته شده است. طول پل ۲۶۱ متر و عرض آن ۲.۵ متر است و دارای ۱۴ چشمه تاق آجری است.عرض دهنه طاق چشمه ها در محل عبور جریان آب بیشتر و به طرفین کمتر می شود. این پل که از نوع پل‎های جویی است در اوایل دوره پهلوی (۱۳۱۳) بر روی رودخانه باغ شاه (یکی از شاخه های سزار) احداث شده است.
عمده مصالح به کار رفته در آن آجر و سنگ است که تاق های چشمه را به شکل نیم قوس مزین کرده اند و هرکدام از آجرها ابعادی حدود ۲۲ در ۲۲ سانتی متر دارند. همچنین یال های شرقی و غربی پیکره تماماً از سنگ ساخته شده است و با همان سنگ هم به سطوح زمین سفت شده است. شش ضلع دهنه چشمه تاق ها در محل عبور جریان آب بیشتر و به طرفین کمتر می شود. نوع ملات استفاده شده برای مقاوت بیشتر پل ها در زمان سیلاب ها و جریان زیاد آب بسیار مفید و موثر بوده است. بخشی از مصالح به کار رفته در آن از جنس آهک است که به مرور زمان در مقابل آب سختر و مستحکم تر می شود. همچنین بین تاق ها و سطح گذر با استفاده از سنگ های آهکی به صورت سنگچین ساخته شده است. رودخانه ای که از زیر پل قلعه حاتم رد می شود به رودخانه گرمابه معروف است که مصرف زراعی داشته، اما آبی که قرار بود از روی پل انتقال یابد در شهر بروجرد آب ماشا یا مالشو می گویند که مصرف شرب داشته است . برای این که در تلاقی این دو آب به هم آمیخته نشوند، و ارزش آب شرب از بین نرود این پل را احداث کردند که آب از روی پل به سمت روستای قلعه حاتم منتقل شود و پس از این روستا از شمال به داخل شهر بروجرد منتقل شود و همچنان وقتی وارد این شهر شد ارزش آب شرب را داشته باشد. در مورد این که چه کسی بانی این پل بوده است اطلاعاتی در دست نیست, اما چون نفع مردم روستا و پس از آن نفع مردم شهر را به دنبال داشته قطع به یقین به نظر می رسد متولی ساخت آن حاکم وقت بوده است. پل قلعه حاتم در فضای بکر طبیعت و در میان سرسبزی و طراوت دشت همچنان استوار ایستاده و از ابهت و زیبایی خاصی برخوردار است.

بروجرد لرستان

IMG09473229

بروجرد را از شهرهای ساسانیان و اصل آن را بروگرد و ساخته از “بر” + “گرد” دانسته است که به معنای شهری است که گرد است و بر و میوه فراوان دارد. اشکانیان و ساسانیان شهرها را بیشتر با پسوند گرد می‌‌ساخته‌اند همانند سوسنگرد، بروگرد و دارابگرد. عده‌ای نام درست بروجرد را ویروگرد دانسته‌اند که به معنای شهر و ساخته ویرو شاهزاده اشکانی است. کوهی در غرب بروجرد با نام ولاش نیز یاد آور نام شاهان اشکانی است. اما معتبرترین نوشته ها، بروجرد را پیروزگرد دانسته‌اند که آن را به فیروز ساسانی منتسب می‌کند.یزدگرد سوم پادشاه ساسانی پس از شکست از اعراب به منطقه بروجرد گریخت و سپاهیانش در آن محل بر + او + گرد آمدند و به این ترتیب نام این محل بَروگرد شد .در کتابهای تاریخی از بروجرد با نامهای گوناگون نام برده شده است مانند بَروجرد، فلوجرد، اردکرد، یزدگرد، ولوگرد.ا مروزه بروجرد با نامهای وُروگرد  (لری)، بُروگرد (روستایی و نیز در نوشته های پارسی سره)، وُوری یرد (گویش بروجرد) و بروجرد (نام رسمی) آن شناخته می‌شود.لقب این شهر در گذشته دار السرور بوده است که نشان از طبیعت و محیط دلپذیر و مردم خوش مشرب آن داشته است. در دهه‌های اخیر لقب‌های شهر سبز، زادگاه فرزانگان و پاریس کوچولو نیز از سوی مردم مختلف برای بروجرد به کار گرفته شده است. بروجرد از شهرهای باستانی ایران است که برخی ساخت آن را به منوچهر از سلسله پیشدادیان نسبت می دهند اما شواهد کافی در مورد شهر بودن آن تنهااز دوران ساسانیان موجود است که بر اساس کتابهای تاریخی، بروجرد یکی از پایگاههای نظامی ایران به هنگام حمله اعراب و جنگ نهاوند بوده است .

محدودهٔ بافت قدیم شهر بروجرد : محدوده ای که هم اینک بعنوان بافت فرسوده شهر بروجرد نامیده میشود محدوده ای به وسعت ۵/۲۶۴ هکتار است که در مرکز جغرافیایی  شهر بروجرد واقع و با توجه به وسعت محدوده ی قانونی شهر (۳۵۵۰هکتار) هفت درصد شهر را به خود اختصاص داده است . این محدوده توسط خیابانهای فروردین و طالقانی از شمال و شمال شرقی ، خیابانهای امام حسین و سپاه وامام خمینی (ره)از جنوب شرقی و جنوب ، خیابانهای خرم و امام خمینی(ره) از غرب و جنوب غرب و خیابانهای آیت ا.. کاشانی و بهار از غرب محدود شده است . محورهای مذکور تشکیل دهنده حلقه داخلی شبکه ارتباطی شهر بروجرد است که تقریباً در اکثر قسمتها بر روی باروی شهر قدیم بروجرد ساخته شده اند .

شناخت و معرفی ساختار قدیمی شهر : بنا بر اسناد تاریخی متعدد ، مبنای شکل گیری شهر بروجرد قلعه ای بوده است .با وجود عدم قطعیت در خصوص زمان احداث قلعه ، احتمالاً در سده های اول هجری به واسطه ی عدم امنیت  کشاورزان و روستائیان پراکنده در دشت حاصل خیز سیلاخور ، قلعه هایی در نقاط مختلف دشت بنا کرده اند که دارای حداقل استحکامات دفاعی بوده و امکان سکونت آنان را در مواقع جنگ و غارت فراهم میکرده است . قلعه حاتم که در حال حاضر روستای نسبتاً بزرگی در شمال غرب بروجرد است از این نمونه هاست . قلعه میرزا علی ،  قلعه ی فلک الدین و قلعه نوحکیم آباد نمونه هائی دیگر از قلاع مذکور است. بروجرد بعنوان یکی از این قلعه ها همزمان با گسترش امنیت در سده سوم هجری بواسطه ی شکل گیری اولین سلسله ی حکومتی مهم ایرانی بعد از اسلام توسط آل بویه و در پی آن تسلط سلجوقیان بر کشورو تاسیس نخستین سلسله ی قدرتمند بعد از ورود اسلام ، بتدریج از مرز قلعه فراتر رفته و در نواحی اطراف قلعه گسترش یافت . بطوریکه در اواخر سده ی سوم در زمان حکومت خاندان  ابودلف بروجرد چنان وسعتی یافت که به دستور حمویه ابن علی بروجردی وزیر این خاندان ، مسجد جامع در محل کنونی آن بنا شد .از این زمان در منابع متعدد ، از بروجرد بعنوان شهر نام برده شده است . شهر بروجرد از دو قسمت قلعه و خود شهر تشکیل و دارای پنج دروازه بوده است .علاوه بر موارد فوق تعداد میادین شهر ۱۰ ، تعداد حمامهای شهر ۳۰ وتعداد کاروان سرا ها ۲۰ باب عنوان شده است . براساس اسناد تاریخی ارگ یا دارالحکومه شهر در نقشه اولیه شهر توسط محمد تقی میرزای حسام السلطنه ساخته شده است ایشان در سده سیزدهم هجری (دوره قاجار ) به فرمانروائی شهر بروجرد منصوب شده است . با توجه به شرح تاریخی مختصری که گذشت و بنابر اسناد نوشتاری وتصویری موجود میتوان ساختار شهر قدیم بروجرد را در دو مقطع قبل از قاجار ودورهٔ قاجار ترسیم کرد . عناصر اصلی ساختار شهر ، قبل از قاجار شامل۴ محله صوفیان ، دو دانگه ، قدغون ،  ( رازان و یخچال) ، بازار و مسجد جامع گذر های اصلی منتهی به راه های کاروان رو و قلعه ی شهر بوده است . هر یک از محلات دارای مسجد ، حمام و گورستان ، آب انبار و بازارچه های مخصوص به خود بوده است و به زیر محلات متعددی تقسیم می شده اند .

موقعیت جغرافیایی : بروجرد دارای آب و هوای سرد کوهستانی با زمستانهای پر برف و سرد و تابستانهای معتدل است. تعداد روزهای یخبندان در برخی از نقاط این ناحیه به بیش از ۷۰ روز می رسد. بیشترین درجه حرارت در تابستان‌ها ۳۸ درجه و کم‌ترین آن در زمستان‌ ۱۸ درجه زیر صفر برآورد شده است. میزان باران سالیانه شهرستان بروجرد حدود ۵۰۰ میلی‌متر است که بیشتر در فصل بهار انجام می گیرد. در زمستان بارشها بیشتر به صورت برف است که ارتفاع آن در شهر بروجرد گاه تا یک متر و در کوههای منطقه گاه تا سه متر می رسد. شهر بروجرد بر کوهپایه های زاگرس و در دشت سیلاخور قرار گرفته و از سه جهت شرق، شمال و غرب به کوه ختم می شود. تنها در جهت جنوب و جنوب شرقی است که دشت وسیع سیلاخور قرار گرفته است. این شهر و مناطق پیرامون آن به دلیل قرار گیری بر روی گسله سراسری زاگرس، زلزله خیز هستند. بروجرد در ارتفاع ۱۶۲۰متری از سطح دریا و در ۳۳/۹درجه شمالی و ۴۸/۸درجه شرقی واقع می‌‌باشد. بروجرد بر سر راه تهران – خوزستان قرار گرفته و دارای موقعیت ممتاز ارتباطی است. همچنین راه کرمانشاه – اصفهان از بروجرد می‌‌گذرد. بروجرد با اراک ۱۱۰، با اصفهان ۳۵۰ و با تهران ۳۹۰ کیلومتر، همدان ۱۵۰کیلومتر و با کرمانشاه ۲۸۰ کیلومتر فاصله دارد. بروجرد به خاطر مردم خوش مشرب و طبیعت زیبایش گردشگران زیادی را پذیراست و در گذشته به دار السرور شهرت داشته است. در فاصله نزدیک به ۴۰ کیلومتری بروجرد آخرین بنای قبل از اسلام و امپراتوری ساسانیان بنام قلعه یزدگرد احداث شده است که برقله کوه و از سنگ لاشه وبدون ملات بنا شده ، و از شواهد وظواهر پیداست قله به سرعت بنا شده و محل آماده سازی و تجدید قوا برای نبرد قادسیه در نزدیکی نهاوند که آخرین جنگ پیش از اسلام برای ایرانیان بوده .

سوغات بروجرد : بروجرد در زمره شهرهایی است که همیشه داد و ستد در گذرهای بازار آن از رونق ویژه ای برخوردار بوده است.  مسگری ، جاجیم بافی گلیم بافی ، صابون پزی ، صنایع دستی ورشو و … از پرآوازه ترین تولیدات محلی بروجرد محسوب میشوند. ورشو سازی شاخص ترین صنایع دستی بروجرد است .