تهران
خانه موزه مقدم
خانه موزه مقدم یکی از بناهای تاریخی بهجامانده از زمان قاجار است و به یکی از بنیانگذاران دانشگاه هنر تهران و همسر فرانسویاش تعلق داشته است. این اثر از نظر تاریخچه، معماری و اشیایی که در آن نگهداری میشوند، ارزش بسیار بالایی دارد. این خانه محل سکونت خاندان محمدتقی خان احتساب الملک از صاحبمنصبان مشهور دربار قاجار بوده است. سپس این خانه در اختیار دکتر محسن مقدم، استاد باستانشناسی دانشگاه تهران و همسر فرانسویاش سلما، قرار میگیرد. خانه موزه مقدم در محدوده میدان امام قرار دارد. وقتی در این محل قدم میزنید، اگر از قبل از محل این موزه آگاه نباشید، اصلا فکر نمیکنید چنین بنایی آنجا وجود دارد. همه ساختمانهای اطراف آن از معماری معمولی و نسبتا جدیدی برخوردار هستند؛ اما به درب ورودی موزه که میرسید همه چیز عوض میشود. با ورود به خانه، اولین چیزی که توجه شما را در این خانه جلب خواهد کرد حوض و شمعدانیها و استفاده بسیار زیاد، مناسب و زیبا از رنگهای شاد مانند فیروزهای، آبی آسمانی و بنفش است. این خانه لقب زیباترین و باارزشترین خانه جهان را از دید بسیاری از نویسندگان و بازدیدکنندگان گرفته است. در طراحی و ساخت این خانه به اصول معماری ایرانی مانند حوض ایرانی، شیشه رنگی ایرانی و اصول فضاسازی باغ ایرانی توجه شده است.
تاریخچه خانه موزه مقدم : خانه موزه مقدم از جمله خانههای مجلل دوران قاجار به شمار میآید و متعلق به یکی از درباریان آن دوران به نام محمد تقی خان احتساب الملک، بوده است. احتساب الملک دارای دو پسر به نامهای حسن و محسن بود که برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند. حسن در فعالیتهای ادبی، سیاسی و اجتماعی حضور فعالی داشت و در جوانی فوت کرد. از او نمایشنامه بسیار معروف «جعفرخان از فرنگ آمده» بهجامانده است. برادر کوچکتر، محسن، پس از اتمام تحصیلات خود در رشتههای نقاشی، تاریخ هنر و باستانشناسی در سال ۱۳۱۵ به ایران بازگشت و بههمراه همسر فرانسوی خود «سُلما» در خانه پدری -محل کنونی موزه مقدم- ساکن شد و در کنار فعالیتهای علمی به گردآوری آثار و اشیای تاریخی و فرهنگی پرداخت. استاد مقدم بسیاری از آثار ارزشمند جمعآوری شده مانند کاشی، قطعات سنگی تراشیده و… را با الهام از فضاهای سنتی تاریخی بهنحو چشمگیری در جایجای این عمارت قدیمی نصب کرد. برخی دیگر را مانند کلکسیون پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و غیره را با نظم و ترتیب خاصی در خانه پدری نگه داشت.
معماری خانه موزه مقدم : معماری ایرانی با رعایت اصول ساخت باغ ایرانی در این خانه بهخوبی به چشم میآید و گلکاری و فضاسازی انجام شده با گیاهان حالوهوای بسیار خوشی برای گردشگران فراهم میآورد. در قسمت غربی این خانه ساختمان اربابی (برج) واقع شده است که استاد مقدم بههمراه یکی از شاگردان در دانشکده هنرهای زیبا، دکتر ابوالقاسمی، در سال ۱۳۴۵ ساختهاند. این ساختمان با کاشیهایی از دوران قاجار تزیین و بخشهایی از هنرهای ایرانی در آن به نمایش گذاشته شده است. در قسمت شمالی این ساختمان یک ایوان با چند طاق و ستون زیبا ساخته شده که مزین به کاشیهایی از دوران زندیه و قاجار است. در وسط این ایوان حوضچهای از جنس مرمر قرار دارد که از حمام فتحعلی شاه به اینجا منتقل شده است و آبی که از آن جاری میشود توسط یک جوی باریک به داخل یک استخر میریزد. دکتر مقدم این استخر را پس از سفر به اسپانیا و الگوبرداری از استخر و آبنماهای باغ الحمرا (باغی بهجامانده از دوران صدر اسلام اسپانیا) ساخته است و در اطراف آن چند فواره قدیمی نیز آب را به داخل استخر میپاشند. حیاطهای اندرونی و بیرونی با یک دیوار به نام دیوار تجدد از یکدیگر جدا شدهاند. این دیوار از چند ستون با طاقهای کاشیکاری شده ساخته شده است. پایه این ستونها حجاری شدهاند و یادآور ستونهای کاخ چهلستون اصفهان هستند. این پایه ستونها هنگام تخریب کاخ خواهر ناصرالدینشاه به این خانه منتقل شدند و نمایی زیبا با ستونهای فیروزهای ایجاد کردهاند. کار طراحی و ساخت این دیوار زیبا را استاد هوشنگ سیحون بر عهده داشته است. در قسمت شمالی حیاط اندرونی ایوان زیبایی قرار دارد که از چهار ستون با سرستونهایی با گچبری کرنتی تشکیل میشود. کار تزیینات این ایوان را نیز دکتر مقدم بهزیبایی هرچه تمامتر انجام داده است. از طریق دو راه پله مارپیچ میتوان به ایوان بزرگ دسترسی پیدا کرد. قسمت بعدی خانه حیاط اندرونی است که استاد مقدم و همسرش با الهام از طرح فرش ایرانی آن را طراحی کردهاند. یک حوض و آبنمای زیبا در وسط این حیاط قرار دارد و در چهار طرف آن باغچههایی گلکاری شده تدارک دیده شده است. دکتر مقدم دیوار این حیاط را با کاشی و ظروف قاجاری تزیین کرده و در وسط این دیوار نیز یک طاقنمای زیبا با کاشیهای آبی رنگ ساخته است. در ساخت خانه نیمنگاهی نیز به معماری و فضاسازی کشورهای دیگر صورت گرفته است؛ برای مثال دکتر مقدم و همسرش یک باغچه ژاپنی در حیاط بیرونی ساختهاند.
عمارت ارباب هرمز (موزه گرافیک ایران)
اکثر بناهای تاریخی بازمانده از حکومت دوره قاجار در پایتخت، در مناطق مرکزی و شمال تهران واقع شدهاند؛ اما یکی از معدود بناهای تاریخی شرق تهران «عمارت ارباب هرمز» است که در منطقه تهرانپارس قرار دارد. این بنا امروزه میزبان موزه گرافیک ایران است. در این بنای دو طبقه میتوان تلفیقی از معماری سنتی با معماری غربی را مشاهده کرد. این عمارت در دهه ۹۰ مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و در سال ۱۳۹۳، کار آن به پایان رسید. در بازسازی بنا سعی شده است کلیه شواهد دورههای مختلف آن قابل شناسایی باشند و در سال ۱۳۸۴ به شماره ۱۴۶۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. برای دسترسی به عمارت ارباب هرمز میتوانید از اتوبوسهای مسیر پایانه علم و صنعت-شهرک فرهنگیان و پایانه علم و صنعت-خیابان استقلال استفاده کنید و در ایستگاه پارک پلیس پیاده شوید. بعد از پنج دقیقه پیادهروی در پارک پلیس، به عمارت ارباب هرمز میرسید. همچنین میتوانید با استفاده از خط دو مترو (صادقیه-فرهنگسرا) به ایستگاه تهرانپارس بروید و از خیابان حجربن عدی بهسمت شمال تا پارک پلیس را با تاکسی یا اتوبوس طی کنید. اگر قصد سفر با وسیله نقلیه شخصی را دارید، میتوانید از بزرگراه شهید باقری شمال به بلوار استقلال و عمارت ارباب هرمز بروید.
تاریخچه عمارت ارباب هرمز : بنا بر شواهد و مستندات تاریخی، عمارت مجیدآباد یا ارباب هرمز، بنایی متعلق به اواخر دوره قاجار است که در قریهای به نام مجیدآباد قرار داشت. بنا بر اسناد، زمینهای این منطقه ابتدا در تصرف عینالدوله صدراعظم دربار قاجار بود و نخستین مالک این اراضی و عمارت، مرحوم حاج محمدخان ابری (بسطامی) معروف به حاجبالدوله است. بعدها این عمارت توسط هرمز آرش از وراث حاجبالدوله خریداری شد. وی تغییراتی را در بنا اعمال کرد. پس از مرگ ارباب هرمز در دهه ۵۰ و مهاجرت خانواده او به خارج از کشور، این عمارت مدتها بهصورت متروکه بود. با پیگیری دوستداران میراث فرهنگی از سال ۱۳۸۵، مرمت و احیای این بنا در دستور کار شورای شهر تهران قرار گرفت و پس از تصویب این امر، در ۱۵ اسفند ۱۳۹۰ خورشیدی، سازمان زیباسازی شهر تهران اقدام به مرمت و بازسازی این بنا کرد. در اوایل بهار ۱۳۹۳ مرمت این بنا به پایان رسید.
ارباب هرمز کیست؟ هرمز آرش معروف به ارباب هرمز یکی از زرتشتیان متولد در محله خیرآباد یزد بود. وی با حاصل کار و تلاش خود در هندوستان، به ایران بازگشت و در سال ۱۳۲۷ خورشیدی، تهرانپارس فعلی را از بیوه ابوالقاسمخان بختیار، بیبی عظیمه خانم بختیار، سه دانگ به نام خود و سه دانگ به نام همسرش، پری آگاهی آرش، خریداری کرد. این محدوده با حدود ۳۶ میلیون متر مربع مساحت، شامل سه قریه مجیدآباد، مهدیآباد و حسینآباد میشد. سپس هرمز آرش با مشارکت آقایان وفادار تفتی و رستم مرزبان و کمک آقایان مهندس ناصرزاده، پورتیمور و مهاجر، اقدام به نقشهبرداری، خیابانکشی، تفکیک اراضی و احداث مراکز عامالمنفعه شامل درمانگاه، مراکز پلیس، منابع آب، برقرسانی، مدارس، مساجد و غیره کرد.
معماری عمارت ارباب هرمز : عمارت فعلی معروف به ارباب هرمز مساحت تقریبی ۹۰۰ مترمربع دارد و به سبک ترکیبی از معماری سنتی با معماری غربی، در دو طبقه ساخته شده است. این بنا بههمراه زیرزمینی کوچک در ابتدا در باغی به وسعت یک میلیون مترمربع بنا شده بود که در حال حاضر ۴۲ هزار مترمربع از آن باقی مانده است. فرم بنای موجود با شکل اولیه آن بسیار متفاوت است و بنا حداقل در چهار مرحله دچار تغییرات اساسی شده است. مطابق شواهد، بنای اولیه منطبق با الگوی کوشکهای ایرانی و با ابعادی کوچکتر بود که تزیینات گچبری و کاشیکاری آن بهصورت نخاله ساختمانی در گمانهزنیها به دست آمد. در مرحله بعد این بنای زیبا بهشکل یک کوشک تابستانی با فضاهای باز، بازسازی میشود و نهایتا با حضور ارباب هرمز در بنا، پس از توسعه در دو جبهه غربی و شرقی، قسمتهای ستوندار داخلی با اجرای جرزهای باربر از هم جدا میشوند.
موزه گرافیک ایران : موزه گرافیک ایران، اولین موزه طراحی گرافیک در آسیا است و شامل گنجینهای ارزشمند از تاریخ گرافیک ایران میشود. این موزه سالانه میزبان گالریهای متعددی از آثار هنری هنرمندان گرافیست ایرانی و خارجی است. بازدید از موزه گرافیک ایران و عمارت ارباب هرمز از روزهای یکشنبه تا پنجشنبه در نیمه اول سال از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۸ و در نیمه دوم سال از ساعت ۹ تا ۱۷ امکانپذیر است.
عمارت قزاقخانه تهران
در نزدیکی کاخ شهربانی تهران بنای قدیمی با معماری ساده به چشم میخورد که عمارت قزاقخانه نام دارد. این بنا با زیبایی و معماری جذاب خود هر بازدیدکنندهای را وسوسه میکند که از این بنا دیدن کند. این بنا را میتوان یکی از اولین ساختمانهای اداری و نظامی پایتخت نامید که تا امروز پا برجاست و در دل پایتخت قرار دارد. عمارت قزاقخانه در سال ۱۲۸۰ به دستور مظفرالدین شاه و در زمان ناصرالدین شاه ساخته شده است و حدود ۱۶۰ هزار متر مربع مساحت دارد. بنای عمارت قزاقخانه تهران در گذشته محلی برای استقرار قوای قزاق بود (قوای نظامی ویژهای که در پی قراردادی بین ایران و روسیه تشکیل شد) که رضا شاه و کلنل لیاخوف فرماندهان این ارتش بودند. سازه عمارت قزاقخانه در ۳ طبقه ساخته شده که در طبقهی اول تالارهایی آجری و در طبقات بالاتر راهروهایی با اتاقهای مختلف وجود دارد. این عمارت تا سالها قبل در اختیار ارتش بود و بخشهایی از آن مورد مرمت قرار گرفت. امروزه میتوان نمونهای از بازسازیهای دیوار بیرونی عمارت که شامل کاشیها و آجرهای زیبا و همچنین گچبریهای ساده است را دید و پی به رمز و راز این بنای قدیمی برد. سازه عمارت قزاقخانه نیاز شدیدی به بازسازی داخلی دارد و نمیتوان از آن بازدید کرد. به جز ساختمان عمارت قزاقخانه دو بنای دیگر که خوابگاه سربازان بوده نیز باقی مانده که قرار است تا در آینده در این مجموعه مورد مرمت قرار گیرند و ابهت گذشتهی خود را باز پس گیرند. در پلان عمارت قزاقخانه ترکیبی از هنر اروپایی و ایرانی به چشم میخورد و با داشتن ایوانهای مختلف دید خوبی به اطراف خود دارد. دلیل وجود ایوانهای مختلف این مجموعه این است که در محوطهی کنار آن مراسمات نظامی برگزار میشد و افراد والامقام در آن ایوانها به تماشا میایستادند. معماری این بنا بسیار هنرمندانه انجام شده و نمای بیرونی آن با وجود آسیب دیدن هنوز هم زیبا است. امروزه عمارت قزاقخانه در اختیار دانشگاه هنر تهران قرار دارد و همچنان منتظر بازسازیهای لازم است. اگر روزی از کاخ شهربانی و سردر باغ ملی دیدن کردید، حتما در کنار عمارت قزاقخانه نیز عکس یادگاری بگیرید و از تماشای معماری جذاب آن لذت ببرید. آدرس عمارت قزاقخانه به راحتی قابل جستجو است و میتوانید به خیابان امام خمینی، سردر باغ ملی و محوطه میدان مشق تهران بروید و آن را به نظاره بنشینید.