خراسان_شمالی
حسینیه جاجرمی
حسینیه، از مکانهای مذهبی و مقدس شیعیان است که بیشتر در آن، مراسمِ عزاداری امام حسین (ع) و شهدای کربلا برپا میشود. اکثر حسینیهها دارای معماری سادهای هستند و فضایی سرپوشیده برای اجتماع مردم به شمار میروند. حسینیهها معمولاً بناهایی به صورت منفرد هستند، ولی گاهی در یک مجموعه مانند باغ، مسجد، ایوان، حمام و بازارچه و… نیز احداث میشوند. اغلب، کمکهای مردمی تامینکننده هزینه حسینیهها است. در شهرهای زیارتی پراهمیتی مانند کربلا و نجف، حسینیهها به منظور پذیرایی از مسافران نیز مورد استفاده قرار میگیرند. حسینیه جاجرمی از جاهای دیدنی بجنورد و بناهای تاریخی اواخر دوره قاجار است. با توجه به کتیبه موجود در سال ۱۳۲۵ هجری قمری بانی ساخت بنا استاد غلامرضا بنا یزدی بوده است. این بنا در مرکز شهر بجنورد و در محدوده بافت تاریخی شهر، خیابان طالقانی شرقی و در کوچه جاجرمیها ساخته شده است. در گذشته مردم بجنورد و به ویژه جاجرمیها از این بنا برای عزاداری شبهای محرم استفاده میکردند. این بنا از جهت تاریخی و مذهبی جایگاه بالایی دارد و به همین علت به مرمت و بازسازی نیاز دارد. در ابتدا مالک این حسینیه در آن زندگی میکرده و بعدها وقف حسینیه شده است.
مشخصات بنا : این ساختمان ۶۰۰ متر مربع مساحت داشته و دارای پلان مربعی شکل است. بنا در ضلع شرقی و غربی در ۲ طبقه ساخته شده است. طاق هایی که در ساختمان مورد استفاده قرار گرفته، بهطور کلی از سه نوع هلالی ساده، کلیل و قوس تیزهدار است. طبقه همکف قدیمیتر از طبقه بالا بوده و به نظر میرسد که کاربری مسکونی داشته است. طبقه بالایی که از نظر سازهای نیز منطبق بر طبقه همکف نیست، محل برگزاری مراسم مذهبی بوده است. پوششهای به کار رفته در این بنا از دو نوع تخت و طاقی است. پوشش موسوم به قمی پوش، پوششی است که بیشتر در طبقه همکف مورد استفاده قرار گرفته است که در برابر نیروهای عمودی مقاومت خوبی دارد. چیدمان آجر هم ترکیبی از رومی و صدفی است. طاق آهنگ یا گهوارهای از دیگر پوششهای این طبقه است که در امتداد دو نوع منحنی قوس داده ایجاد شده است. ایوان طبقه اول با عرض ۲۷٫۲ تا ۳۰٫۲۰ بهوسیله این ستونها نگه داشته شده است. چهار ستون کامل و دو نیم ستون که از جنس چوب بوده و با گچ پوشش داده شده، در این طبقه ساخته شده است. این بنا نمونهای از معماری سنتی از نوع حیاط مرکزی است که نوعی معماری درونگرا محسوب میشود که همه در و پنجرهها و نورگیرها به سمت حیاط باز میشوند. در بجنورد این نوع معماری چندان رایج نبوده و بیشتر در مناطق خشک و کویری بااهمیت است. در طبقه اول سه اتاق وجود دارد که در همه این اتاقها از طاقنما استفاده شده است. این اتاقها توسط درهایی به هم راه پیدا میکند. در و پنجره های باقی مانده در بنا قدمتی برابر با خود بنا دارد و از جنس چوب است. در اتاق وسطی طبقه اول لوح سنگیای قرار دارد که وقفنامه روی آن نوشته شده است. یک هشتی در حسینیه وجود دارد که ورودی حسینیه را به حیاط مرکزی وصل میکند، این ورودی به وسیله دو رشته پلکان در گوشههای شمال شرقی جنوب غربی به اتاقکهای طبقه بالا راه پیدا میکند. ۱۰ عدد پله با عرض ۳۰ سانتیمتر و ارتفاع ۲۰ سانتیمتر و طول ۱۳۰ سانتیمتر در این ساختمان وجود دارد، در ضلع شرقی و غربی بنا پلهها به طور قرینه قرار گرفته است. سقف هشتی بنا در قسمت ورودی و تمام اتاقهای طبقه پایین پوشیده از قوس کلیل بوده (قوس خوابیده) و سقف طبقه بالا به صورت تیرپوش است. آجرکاری، گچبری، مقرنسکاری و کتیبه قسمتهای مختلف بنا را آراسته کرده است. ورودیهایی که به سمت طبقه اول راه پیدا میکنند، دارای مقرنسکاری زیبایی است که این مقرنسکاریها با گذشت زمان هنوز جذابیت خود را حفظ کرده است. در گذشته ۴ فرش دستباف در اضلاع ۵٫۲ در ۱۷ متر در اتاقها وجود داشت. افریزی تزیینی (برآمدگی لبه انتهایی دیوار که معمولا به صورت آجرکاری تزئینی است) با یک کتیبه در قسمت بالایی دیوار ایوان شرقی قرار دارد. در این کتیبه گزیدهای از ترکیب بند مشهور محتشم کاشانی در مرثیه شهدای کربلا (باز این چه شورش است) به خط نستعلیق گچبری شده است. این گچبریها جدید و فاقد قدمت بوده و اداره اوقاف آنها را نصب کرده است. این بنای تاریخی، بهعنوان یکی از دیدنی های استان خراسان شمالی، در ۱۷ مرداد ماه سال ۱۳۸۳ با شماره سند ۱۱۰۵۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
منار مسجد (مسجد خسرو شير)
منار مسجد که با نام مسجد خسرو شير نیز شناخته میشود، در روستای خسرو شیر قرار دارد. آنچه امروزه از این مسجد بزرگ بهجای مانده است، شامل جرزهای دو طرف یک ایوان به عمق ۱۱ متر و عرض ۶ متر میشود که پوشش و دیوار سمت قبله نیز فرو ریخته است. محراب اصلی مسجد، در انتهای ایوان قرار داشت که در حال حاضر، فقط بخش تحتانی آن باقیمانده است. در کنار بقایای شبستان شرقی در حدود ۶۰ سال قبل، منارهای آجری وجود داشت که بر بدنه آن، کتیبهای به خط کوفی، تزیینات آجرکاری صلیب شکسته و گره دیده میشد. علت این نامگذاری، وجود مناره مذکور است. قدمت بنای اصلی این اثر تاریخی به دوره سلجوقی بازمیگردد و دارای الحاقاتی از دوره ایلخانی نیز است.
چهارطاقی تیموری
بنای چهارطاقی تیموری یک بنای ۸ ضلعی است که شباهت بسیاری به یک مقبره دارد. بسیاری براین عقیدهاند که مقبره مربوط به امیرتیمور بوده است و علت این امر را تاریخی میدانند که در سنگ نوشته قبر آمده که سال ۷۵۸ هجری قمری یعنی دوره حاکمیت تیمور را نشان میدهد. بنای چهارطاقی دارای سنگ قبری سیاه رنگ و ساده است. نوشته روی سنگ قبر از بین رفته و تنها به سختی میتوان نام عید خواجه را از آن خواند. با رجوع به منابع تاریخی عصر تیموری مشخص میشود که عیدخواجه نام یکی از بزرگان و سرداران دوره تیموری است. طبق سند، به نظر میرسد که مقبره چهارطاقی مربوط به عیدخواجه است. بهطور کلی بنا دارای تاریخ مشخصی نیست و نظرات در مورد آن متفاوت است. بنای چهارطاقی دارای سردابهای است که در عمق ۱٫۵ متری از سطح فعلی زمین است. چون ساخت سردابهها در دوره ایلخانان بیشتر گزارش شده است؛ برخی براین عقیدهاند که بنا ممکن است در دوره ایلخانان ساخته شده باشد. مقبره چهارطاقی در ۶ کیلومتری شهر شیروان و ۳ کیلومتری جاده آسفالته، در مجاورت روستای زیارت قرار دارد و در قسمت شمال شرقی مقبره امامزاده حمزه رضا قرار گرفته است. مقبره تیموری شیروان، در زیر، دارای نقبهایی به طرفین است که این نقبها وسعت بسیاری را در برمیگیرد.
معماری مقبره : آرامگاه چهارطاقی بهصورت ۸ ضلعی، از خشت ساخته شده و با چوب مستحکم شده است. بنا از بیرون دارای طاق نماهایی است که پوشش جناقی دارند و با آجرچینی خفته راسته در قسمت ساقه گنبد تزیین شدهاند. درهای ورودی بنا بسیار بزرگ هستند و هر کدام در حدود ۲ متر ارتفاع دارند. برای زیر و روی درها، نورگیری به عرض خود درها تعبیه شده است. مقبره همچنین دارای گنبدی است که ارتفاع آن از قسمت فوقانی ۲٫۵ متر و ارتفاع آن تا زیر گنبد ۴٫۲۸ است. تصویر زیر نمایی از مشبک پنجرههای آرامگاه را نشان میدهد. برای تزیین فضای درون بنا، در ساقه گنبد آجر بهصورت عمودی و افقی به کار رفته و بدنه خارجی گنبد نیز با روش آجر چینی دو رجه ساخته شده است. قسمت داخلی بنا بهصورت چهارگوشه است. فضای درون بنا از پوشش گچ است و تقاطع اضلاع آن از گچبری و بالای سردر، دور تا دور به رنگ فیروزهای گچبری و کتیبهنویسی شده است. امروزه بیشتر قسمتهای کتیبهها از بین رفتهاند. بنا در سال ۱۳۵۶ یکبار مرمت شده و این مرمت به شکل بنا بسیار آسیبزده است. همچنین در سالهای ۸۶ و ۸۸ نیز تعمیراتی برای مقابله با ریزش در آن صورت گرفت. بنا در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی قرار گرفت.
چشمه آب گرم ایوب پیغمبر
روستای ایوب پیغمبر که در شمال شهر بجنورد قرار گرفته است، حدود ۹۵ کیلومتر با این شهر فاصله دارد. این روستا در دهستان «گیفان» جای گرفته است و برای دسترسی به آن، باید از روستاهای «میانزو» و «حاجی عبدالوهاب» عبور کنید. روستای ایوب پیغمبر زیباییهای طبیعی فراوانی دارد، ولی بدون شک یکی از مهمترین جاذبههای طبیعی آن که مورد توجه گردشگران است و برای آنها جذابیت دارد، چشمه آب گرم آن است. چشمه آب گرم ایوب پیغمبر روی یک تپه که ارتفاعی در حدود ۳۰۰ متر از سطح دره گیفان دارد، قرار گرفته است. چشمه آب گرم اصلی روستا، بهصورت یک استخر یا حوض چند ضلعی است. در اطراف این استخر حصارکشیهایی دیده میشوند که برای حفظ امنیت و جلوگیری از سقوط احتمالی افراد و حیوانات در آن ساخته شدهاند. نکته مهمی که وجود دارد این است که آب همه چشمههای این روستا گوگردی است و برای درمان انواع مختلف بیماریهای پوستی مفید و سودبخش است. به همین دلیل خیلی از مردم با هدف تسکین بیماریهای پوستی خود نیز به چشمههای آب گرم روستای ایوب پیغمبر مراجعه میکنند. دمای آب چشمه اصلی روستای ایوب در حدود ۴۷ درجه سانتیگراد است. در نزدیکی چشمه آب گرمی که پیش از این اشاره کردیم، یک چشمه آب سرد نیز وجود دارد که آب آن قابل آشامیدن است. آب این قسمت از گوشه ضلع شمالی وارد استخر آب گرم میشود و به همین دلیل سردی آب در آن ناحیه از استخر احساس میشود. درمجموع ترکیب چشمههای آب گرم و سرد در درون این استخر موجب این شده است که دمای آن به حد متعادلی رسیده و برای یک شنای لذتبخش کاملا مطلوب باشد.
مقبره کنار استخر : در کنار استخر آب گرم روستا، یک زیارتگاه کوچک با یگ گنبد طلایی رنگ زیبا خودنمایی میکند. ساکنان قدیمی روستا اعتقاد دارند که این مقبره به ایوب پیامبر تعلق دارد و حکایتهای نیز از آن تعریف میکنند. این مقبره با عنوان زیارتگاه حضرت ایوب شناخته میشود و به نظر میرسد که متعلق به دوران قبل از اسلام است، چراکه در سال ۱۳۳۴ جهت قبر آن را بهسمت قبله تغییر دادند.گردشگرانی که به قصد چشمههای آب گرم به این روستا سفر میکنند، میتوانند پس از شنا در استخر و پاکیزگی بدنشان، برای زیارت به این مقبره نیز سری بزنند. تحقیقات حاکی از این است که روستای ایوب که نام قدیم آن حاجی عبدالوهاب بوده است، در حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد. در واقع نام روستا بهدلیل همین زیارتگاهی که منسوب به حضرت ایوب پیامبر است، به روستای ایوب مشهور است. در مورد چشمه آب گرم روستا و مقبره کنار آن روایت جالبی از قول مردم روستا بیان میشود. خیلی از مردم اعتقاد دارند که حضرت ایوب پیامبر زمانی که از این روستا عبور میکرده است، دچار بیماری پوستی میشود. آنگاه عصایش را در این مکان بر زمین میکوبد که به اذن خدا، چشمه آب گرمی شکل میگیرد و حضرت ایوب برای رفع آلودگیها و کرمهای بدن خود و تسکین بیماری خود در این چشمه شفابخش به استحمام میپردازد. جالب اینجا است که گویا در اعماق استخر فسیلهایی از کرم و سایر جانداران دیده شده است که این خود میتواند باور ساکنان روستا در مورد شکل گیری این چشمه آب گرم را تقویت کند! بهدلیل همین باورها آب چشمه آب گرم برای مردم این روستا جنبه مقدسی دارد و آنها اعتقاد دارند که افرادی که میخواهند در آب شفابخش آن شنا کنند باید با ذکر نام خداوند متعال وارد شوند.
تسهیلات و امکانات : در حال حاضر آب گرم ایوب دارای دو استخر جدا از هم است که یکی از آنها مخصوص استفاده آقایان و دیگری مخصوص استفاده بانوان گرامی است. استخر آقایان در واقع محل اصلی جوشش آب چشمه آب گرم است. در سالهای اخیر تلاش شده است تا با قرار دادن تعدادی کانکس در مجاورت این محل گردشگری، امکان اقامت شبانه گردشگران در این مکان فراهم شود، ولی در کل باید ادعا کرد که روستا دارای امکانات اقامتی مناسبی نیست و نمیتواند پاسخگوی تعداد زیادی از مسافرین باشد. مانع دیگر بر سر راه جذب گردشگر بیشتر، جاده نه چندان مناسب منتهی به این روستا است که ممکن است تعداد کمتری از مردم را برای سفر به روستای ایوب و استفاده از چشمه آب گرم زیبای آن ترغیب کند. عدم توجه مسئولین استان به افزایش تسهیلات رفاهی در این روستا و بهبود مسیر ارتباطی آن مسئلهای است که کمی آزاردهنده است، زیرا روستای زیبای ایوب پیامبر علاوه بر داشتن این چشمه آب گرم، با طیف گستردهای از سایر جاذبههای طبیعی خود همچون ارتفاعات زیبا و سرسبز، انواع گیاهان دارویی و خوراکی، تنوع جانوری و گیاهی و همچنین هوای معتدل و دلانگیزش، میتواند گردشگران زیادی را از سراسر نقاط ایران جذب کند و سهمی مهم در رونق گردشگری استان خراسان شمالی داشته باشد.