قلعه فورک

 
 

قلعه فورک؛ آموزشگاه نظامی اسماعیلیان

a1163602184102a

اگر گذارتان به استان خراسان جنوبی و شهرستان بیرجند افتاد، می توانید سری به ۵ کیلومتری بخش درمیان و در شرق شهرستان بیرجند بزنید تا قلعه فورک (foork) را در روستایی به همین نام ببینید. قلعه ای که از بناهای دوره افشاریه بوده و در زمان نادرشاه به وسیله میرزا رفیع خان حاکم محل احداث شده است. این قلعه بعد از قلعه الموت مهم‌ترین مقر حضور اسماعیلیان به حساب می‌آمده که در این محل فداییان مطلق را تحت تعلیم و آموزش‌های مخصوص قرار می‌دادند. فداییان مطلق گروهی بودند که حتی اسم نداشته و پس از ترک قلعه برای انجام ماموریت نام‌شان عوض می‌شد و به اسم مستعار برای قتل دشمنان فرقه اسماعیلیه می‌رفتند. اساس تعلیم فداییان به این صورت بود که بتوانند دشمن را غافل‌گیر کرده، یک یا دو ضربه کارد به او زده و قبل از این که دیگران به خود بیایند، ناپدید شوند!

کوهستان خطر : قلعه‌های بیرجند، در دوره‌های مختلفی احداث شده‌اند. در حقیقت وجود مناطق کوهستانی زیاد باعث شده که پای فرقه اسماعیلیه به این منطقه باز شود و برای دفاع از خود‌، قلاع مرتفع و مستحکمی در اکثر مناطق این شهرستان و سایر شهرهای جنـوبی خراسان ساخته و باقی بگذارند. بعدها هم کم و بیش اهالی این شهرستان از نعمت آسایش کافی برخوردار نبوده و مورد تهاجم مغول‌ها و ترکمن‌ها و افغان‌ها قرار گرفته‌اند. به همین دلیل قسمت قدیمی این شهر با کوچه‌های تنگ و تاریک و با دیوارهای بلند روی تپه‌ها ساخته شده، تا به این وسیله مردم بتوانند از جان و مال و ناموس خود دفاع کنند.

سه دالان و ۱۸برج : اگر گذارتان به قلعه فورک بیفتد می بینید که این قلعه از شرق به غرب  ۳ قسمت داخلی دارد که قسمت اول محل زندگی خدمه انبار آذوقه و محل نگهداری احشام است. قسمت دوم محل زندگی نظامیان و نگهبانان و محل نگهداری تدارکات نظامی و سومین قسمت که مهمترین بخش قلعه است محل زندگی حاکم و اطرافیانش بوده است. مصالح به کار رفته در ساخت قلعه بیشتر سنگ، آجرو خشت است و این قلعه مجموعا ۱۸ برج دارد که اکنون تعدادی از آنها باقی مانده است. همچنین بر بلندای حصار و برج‌ها، سازه‌های کنگره‌داری وجود دارد و منافذی (تیرکش) جهت دیده‌بانی و دفاع دیده می‌شود. قلعه فورک بر بالای صخره‌ای سنگی بعد از قرون متمادی همچنان در تاریخ بیرجند استوار مانده است. با توجه به آثار و بقایای معماری داخل قلعه چنین استنباط می‌شود که این قلعه در چندین مرحله بازسازی شده و بر وسعت آن افزوده شده است. آخرین مرحله معماری آن مربوط به دوره افشاریه است که حصار فعلی قلعه و هشت برج مدور آن یادگاری از این دوره است.