دیرینه تاریخ استان، حکایت از عمق فرهنگ و هنر منطقه دارد که به جهات مختلف در گذشته نه تنها مورد حمایت قرار نگرفته، بلکه دست خوش محدودیت هایی بوده و امکان رشد آن فراهم نیامده است. یکی از تحولات اساسی استان پس از پیروزی انقلاب اسلامی حمایت از فرهنگ و هنر بوده که ثمرات آن مشهود می باشد.برپایی نمایشگاههای مختلف داخلی و خارجی به منظور معرفی توان مندیهای فرهنگی و هنری استان، برپایی نمایشگاههای مختلف فرهنگی، بویژه نمایشگاههای بزرگ کتاب، جشنواره های معرفی استان در تهران و نمایشگاههای علوم قرآنی برنامه های ارزشمندی هستند که مورد توجه قرار گرفته است و توانسته است در ارتقاء فرهنگ و هنر عمومی و معرفی چهره زیبای استان، به صورت برنامه های متنوع و مستمر نقش داشته باشند. براساس آمار موجود تعداد ۱۱ مجتمع فرهنگی و هنری و ۳۴ کتابخانه عمومی تحت پوشش فرهنگ و ارشاد اسلامی، مراکز، کانون ها و کتاب خانه های مختلف دیگری که امروز رشد فزاینده ای گرفته اند در صحنه فرهنگ و هنر، آینده درخشانی را مشخص می کنند.

آداب و سنن : مجموعه اقوام ساکن در استان به همراه سنن و شیوه خاص زندگی، زندگی ایلی با الگوی سکونت و آداب و رسوم ویژه، از جاذبه های چشم نواز استان است. برخی از اعیاد و مناسبت ها مورد توجه بیشتر می باشد. ازجمله اعیاد مذهبی قربان و فطر بسیار با شکوه برگزار می شود و عید نوروز جایگاه آنها را ندارد. در برپایی مجالس شادی، دهل و سرنا و چوب بازی، رونقی خاص داشته و جشن برداشت محصول نیز در بعضی نقاط برگزار می شود . در مجالس عزاداری با توجه به گرایشات دینی، مذهبی، حضوری پررنگ از آشنایان مشاهده شده و پیوندی محکم را به نمایش می گذارد. پوشش مردان را اغلب پیراهنی بلند و شلواری گشاد با چینهای متفاوت و عمامه ای بر سر و پوشش زنان را پیراهن هایی بلند به همراه سوزن دوزی ها، خامه دوزی ها و سرمه دوزی های هنرمندان، چادر و زیورهای مختلف ( در بلوچستان ) تشکیل می دهد. مردم به دامداری و کشاورزی علاقه داشته و معمولاً در کنار هر شغل دیگری از این دو نیز بویژه در نقاط روستایی استفاده می برند.

موسیقی: موسیقی سیستان و بلوچستان از جمله هنرهایی است که به جهت شرایط خاص استان، شاخص تر از دیگر استان ها، طی سالیان دراز گرما بخش شادی و شور مردم این سامان بوده است. سازهایی مثل قیچک، رباب ، بنجو، تنبورک، دهلک و سازهای ضربی، مانند طشت و کوزه که خاص منطقه است، وسعتی در خور توجه به موسیقی این خطه داده و به همراه دهل و سرنا از دیگر سازهای رایج، بویژه در منطقه سیستان، رونق افزای محافل جشن و سرور می باشد. از انواع موسیقی در استان می توان موسیقی های رزمی ، مجلسی، عرفانی و بزمی را نام برد، که بیان کننده غم ها، شادمانی ها، حماسه ها و روحیه فداکاری، تقوی، وفای به عهد، حب وطن و میهمان نوازی مردم استان است.

هنرهای دستی : هنرهای دستی در استان اهمیت ویژه ای داشته و نقش مهمی در ایجاد اشتغال و تأمین درآمد سکنه ایفا می کند. این هنرها نشأت گرفته از خصوصیات اخلاقی و اجتماعی مردم می باشد. صنایع دستی بیشتر در نقاط روستایی و توسط زنان و دختران انجام گرفته و مخصوصاً در فصل زمستان رونق بیشتری می یابد. مهمترین انواع صنایع دستی استان عبارتند از: سوزن دوزی بلوچی، قالی و قالیچه، سکه دوزی، حصیربافی، سفال سازی، جواهرسازی، خراطی، پلاس بافی، خامه دوزی، پارچه بافی سنتی و ساخت ادوات موسیقی. در این بین سوزن دوزی به جهت ظرافت و تنوع و کاربرد متفاوت آن، قالی و قالیچه به جهت رواج دامپروری، با کیفیت و نقوش زیبای آن، سکه دوزی به جهت استفاده در جشن ها و عروسی ها و تنوع زیاد، سفال سازی به جهت استفاده از دست و عدم بکارگیری ابزار مدرن با سابقه ای بسیار طولانی و حصیربافی به جهت فراوانی نخل وحشی و تنوع محصولات از جایگاه و جلوه خاصی برخوردار می باشند.

در ۶۰ کیلومتری شرق چابهار، در پس کوههای مخروطی که گویی تکه یی از زمین شهاب خورده کره ماه را بر آن نهاده اند، بندری زیبا در امتداد دریای عمان روبه اقیانوس هند واقع شده است. آبادی بریس که اخیراً به بندر صیادی تبدیل شده در حاشیه ساحلی شمالی دریای عمان در دهانه خلیج کوچکی واقع است. ارتفاع بریس از سطح دریا ۱۰متر و حداقل عمق آب در خور۴ متر است. به لحاظ آخرین تقسیمات کشوری، بریس در دهستان نگور از بخش دشتیاری شهرستان چابهار واقع و فاصله آن ازمرکز بخش «نگور» ۴۴کیلومتر است. بندر بریس عمدتاً روی تشکیلات لایه های ماسه سنگی متراکم تا نیمه متراکم صدفدار دوران سوم زمین شناسی قرار گرفته که بیرون زدگیهای آن در محدوده سطوح صخره یی مشرف به ساحل جنوبی قابل رؤیت است. حداکثر دما در تیرماه ۳۶ و حداقل آن۱۶ درجه سانتیگراد در بهمن ماه است. میزان بارندگی در بریس بسیار کم است و در صورت بارندگی تالاب عظیمی درحد فاصل کوههای مشرف به بریس و نوار ساحلی شکل می گیرد که یکی از زیباترین جلوه های مناظر طبیعی را به وجود می آورد که می تواند در جذب توریست نقش بسزایی ایفا کند. در امتداد ساحل دریای عمان، قبل از رسیدن به بندر بریس فعلی، به چند خانه متروکه برخورد می کنیم. آنجا نیز روزگاری مأمن صیادان و بومیان بریس بوده است. حدود صد سال پیش بریس دارای ۳۵ باب خانه و قریب به ۳۰ شناور بوده است. در اینجا نیز مسجد مانند هر روستای دیگری جزو اولین بناهای قوم بلوچ است. قسمت عمده بلوچهای بریس را «میدها» تشکیل می دهند. میدها ماهیگیران و لنج داران و ملوانانی هستند که از وضع مالی نسبتاً خوبی برخوردارند. خانواده گسترده یکی از اشکال مهم استحکام بخشی به نظام اجتماعی بلوچ است. جمعیت بومی و ساکن بریس، حدود ۲۷۵۰ نفر است که این رقم باتوجه به مهاجرت نیروی کار از اطراف بریس درنوسان است.

صید و صیادی در بریس : با شروع توفانهای استوایی که از حدود ۱۵ خردادماه آغاز و تا آخر مردادماه ادامه می یابد، شناورهای کوچک از رفتن به دریا پرهیز می کنند و یا خط سیر خود را به سمت جاسک و تنگه هرمز تغییر خواهند داد. سرعت این توفانها گاه تا ۵۵ نات نیز گزارش شده است. تعداد صیادان منطقه ۱۵۶۰ نفر است. مقدار استحصال آبزیان در بندر بریس براساس آمار سال ۱۳۷۹ ، ۲۸۷۱ تن برآورده شده است. عمده ماهیان دریای عمان را ماهی حلوای سفید و سیاه، سنگسر قباد، هوور، شیر، شوریده و سرخو تشکیل می دهند. همچنین در سال ،۱۳۷۹ در منطقه بریس، ۱۱۱۲۴۶ کیلوگرم کوسه ماهی صید شد. انتهای باله دمی کوسه ماهی بعد از صید، قطع شده و به وسیله پمپاژ، خون کوسه خارج شده و آنگاه آن را نمک سود کرده به بازارهای پاکستان ارسال می کنند. قیمت هر کیلو گوشت کوسه در بازارهای پاکستان ۶۰ روپیه است که با برنامه ریزی صحیح در بهره برداری مناسب در صید این گروه از ماهیان و صدور آن به کشورهای همسایه و آسیای دور، سهم بسزایی در درآمد ارزی خواهد داشت. از دیگر آبزیان ذیقیمت که در آبهای شور در سواحل صخره یی دریای عمان و من جمله بریس وجود دارد، سخت پوست زیبایی به نام شاه میگو یا «لابستر» است که ارزش غذایی بالایی داشته و عمدتاً صادر می شود. بریس با وجود ۱۳ هزار هکتار اراضی مستعد پرورش میگو، بزودی شاهد واگذاری و شروع عملیات اجرایی ساخت و ساز استخرهای پرورش میگو خواهد بود. استقبال از مرحله اول واگذاری اراضی مستعد بریس فراتر از حدانتظار بوده و از مرز هشتصد تقاضا گذشته است و در میان آنها نام چند چهره اقتصادی و بنیاد خصوصی نیز دیده می شود. بخش اول این طرح با سطح ۶۰۰۰ هکتار قادر خواهد بود حدود۳۰۰۰ نفر را به صورت مستقیم فعال کند. تولید میانگین ۱۲۰۰۰ تن میگو در هر دوره پرورشی در این مجتمع پرورشی زمینه بسیار مساعدی را برای صدور کالاهای غیرنفتی و تحصیل ارز فراهم می کند. از مهمترین قابلیت های خدادادی بریس، مناظر بدیع و اسکله منحصر به فرد آن است که می تواند نقش بسزایی در جذب گردشگران فرهنگ و طبیعت و گسترش اکوتوریسم و اگروتوریسم (گردشگری روستاهای شگفت) داشته باشد. این مهم منوط به تأمین امنیت، تزریق امکانات و بهادادن به تحقیقات و استفاده از کارشناسان خبره این کار است که خود مقوله دیگری می طلبد.

آبشار چوتین گون Chotin Govn در استان سیستان و بلوچستان واقع است. یکی از مکانهای زیبا و جاذبه های طبیعی استان سیستان و بلوچستان آبشار چوتین گون در شهرستان سراوان است . این آبشار زیبا با ۲۰ متر ارتفاع در ۴۰ کیلومتری شهرستان سراوان درنزدیکی دهستان ناهوک واقع شده است. وجه تسمیه این نام برگرفته از گون نام محلی درخت بنه بوده که حاکی از وجود جنگلهایی از بنه در این منطقه است. جاری بودن آب در اکثر روزهای سال و طبیعت بکر و زیبای این آبشار باعث شده سالانه گردشگران زیادی از این منطقه دیدن کنند. این آبشار در دره ای معروف به دره نگاران واقع شده است. از دیگر آبشارهای این منطقه می توان به آبشار پالیزوک اشاره کرد که یکی دیگر از جاذبه های گردشگری ناهوک است و درغرب ناهوک در ۱۲کیلومتری آن قرار دارد.
نگاران دره ای است زیبا اما با محیط کویری که در گذشته سرسبز و شکارگاهی عظیم بوده است . این دره زیبا در کوه های سردشت ناحیه ناهوک شهرستان سراوان قرار دارد. ناهوک روستای زیبا و جذابی در شهرستان سراوان است که در اسناد تاریخی از آن به عنوان نصرت آباد به دلیل زندگی مردمی با شهرت نصرت و یا نصرتی که مردمانی زحمت کش و با صلابت می باشند یادشده است. نگاران مجموعه از سنگ نوشته ها وکتیبه های به زبان تصویر است که در دنیا بی نظیرند . این مجموعه به عنوان بزرگترین مجموعه نوشته های باستانی در خاورمیانه و در تمدن شرق محسوب می شود. بر اساس اعلام نظر کارشناسان باستان شناس سیر تاریخی این سنگ نوشته ها از پیش از تاریخ تا زمان ساسانیان است. جالب است بدانید این مجموعه حتی در آثار باستانی استان ثبت نگردیده است اما شهرت جهانی دارد. با توجه به مطالعات محدود صورت گرفته در پیر گوران ناهوک این سنگ نوشته های موجود در جهان منحصر به فرد اعلام شده اند.

دنبال سفرهای تاریخی و فرهنگی هستید؟ چه جایی بهتر از سیستان و بلوچستان! سرزمین رستم با قدمت طولانی اش شگفت انگیزترین گوشه این خاک است که عمر کاوش های باستان شناسی هنوز هم به شناخت کامل آن قد نداده است. با این حال، برای دیدن همین جاذبه های تاریخی و طبیعی هم یکی دو سفر قطعا کفاف نخواهد داد! اگر گذارتان به سیستان افتاد، تماشای کوه خواجه و مجموعه اطراف آن را از دست ندهید. کوهی که تنها عارضه طبیعی دشت سیستان به شمار می رود که با ارتفاع تقریبی ۶۰۹ متر از سطح دریا (یعنی حدود ۱۰۰ متر از سطح زمین) در استان سیستان و بلوچستان قرار گرفته است. اگر در فصل پرآبی سری به این استان بزنید خواهید دید که کوه خواجه تا کمر در آب فرو رفته و تبدیل به جزیره کوچکی در میان هامون هیرمند شده است. این کوه  و دریاچه اطرافش در باورهای سه مذهب زرتشت، مسیحیت و مسلمانان مقدس است. مثلا زرتشتیان ایران باستان معتقد بودند که دریاچه هامون مقدس است و ظهور منجی (سوشیانت) از این دریاچه اتفاق می افتد. به همین دلیل کوه خواجه تقدس و رازالودگی خاصی در نگاه آنان داشت. از شگفتی های این کوه، قدمگاه حضرت علی (ع) و دره سوخته ای است که به اعتقاد مردم محلی بر اثر پرتاب ذوالفقار امام به سوی کفار در کنار کوه خواجه به وجود آمده است. گرچه سندیت این مطلب در حاله ای از ابهام است.

پژوهشگران زیادی تا به حال درباره این کوه تحقیق کرده اند و البته همه آنها معتقد بوده اند که این کوه از دوره اشکانی و ساسانی با اهداف زیستی، دفاعی و عبادی مورد توجه قرار داشته است. مهمترین و بزرگترین بخش این اثر باستانی را باید در شیب جنوب شرقی کوه ببینید. جایی که سه دیواره دفاعی، دروازه اصلی، راهروهای جانبی، حیاط مرکزی، آتشکده و… گرد هم آمده اند و قلعه ای به نام قلعه کافرون را تشکیل داده اند. اما دومین مجموعه هم در بلندترین نقطه و مشرف بر قلعه کافرون ساخته شده است که کک کهزاد نام دارد. در باورهای اسطوره ای، کهزاد فرمانروای دیوسان منطقه بوده که به دست رستم به قتل می رسد. این مکان احتمالا گزینه ای برای محل شاه نشین ارگ بوده است. اگر سری به کک کهزاد بزنید، بازمانده هایی از راه پله های سنگی منظمی را می بینید که ارتباط قلعه کافرون را با کک کهزاد برقرار می کرده است. کمی آن سوتر، بنای دیگری قرار دارد که  به گویش محلی، کوچک چل کنجه (کوشک چهل دخترون) نامیده می شود. بقیه آثار پراکنده سطح کوه را آثار قبور اسلامی و بنای مقبره ای مقدس خواجه مهدی تشکیل داده است. در باورهای اهالی، نسب خواجه را به شهیدی از خاندان آل علی (ع) می رسانند که توسط کفار به شهادت رسیده است. برای دیدن کوه خواجه و مجموعه باستانی اش باید راهی زاهدان شوید و در جاده زاهدان- زابل، در فاصله حدود ۳۰ کیلومتری زابل این کوه ببینید که در یک مسیر انحرافی قرار گرفته است. در این مسیر تنها چند روستای کوچک وجود دارد و به همین دلیل اتومبیل های زیادی از این مسیر تردد نمی کنند. در قسمت سر قبر، سوراخی وجود دارد که اهالی منطقه معتقدند در صورتی که با نیت خاصی دست را در این سوراخ فرو ببرید، مطابق با نیت شما چیزی به همراه دست شما خارج می شود!

فراموش نکنید که در بازدید این کوه، تنها به قلعه اکتفا نکنید و حتما سری هم به مقبره جالب خواجه و قبور متعدد بالای کوه بزنید. سطح روی کوه به صورت فضایی مسطح و بزرگ -بیش از چند ده هکتار- است که قسمت اعظم آن به وسیله قبور سنگی جالبی پوشیده شده است که گاهی مسطح و گاهی منحنی شکل هستند. در قسمت سر قبر هم سوراخی وجود دارد که اهالی نظر جالبی در مورد آن دارند. آنها معتقدند در صورتی که با نیت خاصی دست را در این سوراخ فرو ببرید، مطابق با نیت شما چیزی به همراه دست شما خارج می شود. البته ظاهرا چیزی جز پَر و کرک از این حفره بیرون نمی آید اما با این حال، باور بومیان منطقه هنوز هم بر شگفت آور بودن این سوراخ است. یکی دیگر از شگفتی های این کوه، قدمگاه حضرت علی (ع) و دره سوخته ای است که به اعتقاد مردم محلی بر اثر پرتاب ذوالفقار امام به سوی کفار در کنار کوه خواجه به وجود آمده است. گرچه سندیت این مطالب در حاله ای از ابهام است و بیشتر به داستان های اسطوره ای می ماند اما در میان مردم محلی این اعتقاد به دلیل محکمی برای مقدس دانستن منطقه تبدیل شده است. اگر قصد بازدید از این مجموعه را داشتید ترجیحا صبح راهی محل شوید. چون اولا به دلیل موقعیت قرار گیری این مجموعه بهترین وقت برای عکاسی از آن صبح ها است و علاوه بر آن، شگفتی های این کوه آنقدر زیاد است که ممکن است گذر زمان را احساس نکنید و با کمبود وقت مواجه شوید! ضمنا یادتان باشد که برای دیدن کوه خواجه بهتر است با یک راهنما راهی محل شوید. وسعت آثار بر روی این کوه به قدری زیاد است که حتی با وجود یک راهنما چند ساعت وقت برای دیدن همه آنها نیاز است!