ایران
زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه یزد
چنین روایت شده که اسکندر مقدونی، جهانگشای سلوکی که ایرانیان از او چندان دل خوشی نداشته‌اند، در محل کنونیِ مدرسه ضیائیه بنایی احداث کرد که به زندان اسکندر یا زندان ذوالقرنین شهرت یافت. این مکان البته بعدها تبدیل به مدرسه شد (چه تبدیلی از این بهتر؟) مدرسه‌ای که اینک هشتصد سال قدمت دارد. در کنار این جاذبه عظیم، البته دو جاذبه دیگر نیز می‌توانید بیابید که هر یک تنها ۳۰۰ متر با این بنا فاصله دارند: خانه‌ی لاری‌ها (عمارتی بزرگ و شگفت‌انگیز متعلق به عهد قاجار و به سبک زیبای معماریِ همان دوره) و موزه‌ی حیدرزاده (موزه‌ی مردم‌شناسی و سکه‌شناسیِ بسیار دیدنی، با سکه‌هایی به قدمت صدها و حتی هزاران سال.) اکنون – خوشبختانه یا متأسفانه – اثری از آن زندان معروف، زندان اسکندر یزد، بر جا نمانده است. تنها یک فرورفتگیِ گودال مانند در بنا به چشم می‌خورد که برخی از قدما می‌گویند سیاهچال زندان مخوف اسکندر یزد بوده است. اما این گمان اشتباه است و گودال یادشده، در اثر فروریختگیِ بخشی از بنا ایجاد شده است. هشت قرن، یعنی هشتصد سال تمام، قدمت این بناست. در بسیاری از کشورها که به گردشگریِ تاریخی شهرت دارند، کمتر بنایی با این قدمت یافت می‌شود و مسئولین آن کشورها، وجود بناهایی مانند مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر یزد) را بر چشم می‌نهند. اصل ساختمانِ مدرسه ضیائیه در قرن هفتم به‌دست ضیاءالدین حسین رضی بر ویرانه‌های زندان اسکندر بنا نهاده شد و بعدها فرزندان او آن را تکمیل کردند. ساختنِ مدرسه با خشت خامِ یزد انجام گرفت و احتمالا به همین دلیل است که این بنا اینهمه سال، همچنان مانند کوهی استوار بر جای ایستاده است. بنا زندان اسکندر یزد ۱۸ متر ارتفاع دارد و درست کنار بقعۀ ۱۲ امام شهر خشتی جهان واقع شده است. گنبد زندان اسکندر یزد (مدرسه ضیائیه) که آن را نیز از خشت خام ساخته‌اند، بنایی با معماری آذری است. شیوه آذری یا آذربايجاني، سبکی منسوب به آذربایجان بوده که در معماری ایرانی پس از اسلام و در زمان حکومت ایلخانان بر ایران رواج یافت است و با عنوان سبک مغول یا ایرانی – مغول نیز شناخته می شود. در این بنا از تزئینات کاشی کاری استفاده نشده و تنها خشت در ساخت این بنای ساده و زیبا به کار رفته است، یادآور می‌شویم که حتی در مرمت گنبد زندان اسکندر یزد توسط استاد آخوند خرمی، در این قسمت نیز آجر استفاده شده است. شبستان بنای مدرسه ضیاییه یزد، محرابی را در میان خود دارد و در اطراف صحن یا حیاط، رواق‌هایی به چشم می‌خورد که در قسمت ضلع غربی بزرگتر بوده و در کنار آنها محرابی از گچ وجود دارد. در حیاط زندان اسکندر یزد علاوه بر اِینوانچه‌های کوچک جلوی اتاق‌ها، چهار ایوان بلندتر نیز وجود دارد که بنا را به صورت چهارایوانی درآورده است. علاوه بر رواق‌ها، عنصر دیگری که در فضای صحن دیده می‌شود، پايابی با ۳۸ پله به عمق ۸/۲ متر از سطح زمين است که دسترسی به آب قنات اله آباد را ممکن می سازد. چاه آبی با قطر دهانه ی دو متر در وسط حیاط وجود دارد که به سردابی به عمق ۵ متر منتهی می‌شود و کف سرداب نیز حوضی قدیمی به عنوان یکی از آثار به جای مانده از بنای اولیه ساختمان وجود دارد. در در گوشه‌ی دیگری از حیاط زندان اسکندر اتاقی موسوم به اتاق بادگیر دیده می‌شود که در بازدید آن می‌توانید واردش شوید و از خنکای نسیم بادگیر بر فراز آن لذت ببرید. بر اساس شواهد تاریخی خاندان رضی، در اطراف مدرسه ضیاییه یزد خانه‌های عالی و بادگيرهای بلند ساخته بودند. در آن زمان این ساختمان درگاه بلند، دو مناره‌ی رفیع و باغچه‌ای پر از درخت داشت و کتابخانه و حمام در روبه روی بنا واقع شده بودند. با تمام این قسمت‌ها زندان اسکندر از بزرگ‌ترین‌ها و باشکوه‌ترین‌ها بناهای تاریخی یزد است که در نوعِ خود بی‌نظیر و منحصر به فرد است. این بنا در محلۀ کهنِ فهادانِ یزد که از جذاب‌ترین محله‌های تاریخیِ ایران است، عمری چند صد ساله دارد که در تور یزد بازدید از آن را نمی‌توان فراموش کرد.
تالاب گندمان چهارمحال و بختیاری
استان چهار محال و بختیاری در حالت کلی ۶ تالاب زیبا دارد که به صورت زنجیروار از ضلع جنوبی شهرستان بروجن در امتداد کوه کلار قرار گرفته اند. از این شش تالاب، تالاب های گندمان و چغاخور در زمره ی تالاب های بین المللی هستند. تالاب گندمان یکی از زیباترین تالاب های ایران است که در همسایگی شهری با نام گندمان از توابع شهرستان بروجن واقع در استان چهار محال و بختیاری قرار گرفته است. این تالاب علاوه بر چهره ی زیبایی که دارد محل مناسبی برای مهاجرت پرندگان است و از این بابت جزء ۱۰ تالاب برتر پرنده نگری کشور می باشد. زیبایی های طبیعی این تالاب به قدری زیاد است که به یک مقصد طبیعت گردی فوق العاده پر طرفدار در ایران تبدیل شده است. علاوه بر این دارای جاذبه های تاریخی بسیاری نیز می باشد که بر جذابیت آن و تعداد طرفدارانش می افزاید.
محل دقیق تالاب گندمان : تالاب گندمان در نزدیکی جاده بروجن به لردگان در فاصله ی کمی از جنوب غربی شهر گندمان قرار گرفته است. فاصله ی این تالاب تا شهرکرد حدود ۹۰ کیلومتر، تا بروجن حدود ۲۰ کیلومتر و تا شهر گندمان تنها ۴ کیلومتر است. تالاب گندمان به عنوان یکی از آبگیرهای حوزه ی آبریز آق بلاغ شناخته می شود و با فاصله ای تقریبا کم از تالاب چغاخور واقع شده است. این فاصله به قدری کم است که بخشی از خروجی اب تالاب چغاخور به تالاب گندمان سرازیر می شود. پس در کنار دیدن از تالاب گندمان می توانید سری هم به تالاب چغاخور بزنید. از دیگر جاذبه های اطراف تالاب گندمان می توان به رشته کوه چرو با ارتفاع ۳۵۰۰ متر که از غرب تا جنوب تالاب گندمان کشیده شده و انعکاس تصویر این ارتفاعات در آب آرام تالاب که زیبایی آن را چندین برابر نموده اشاره کرد. دسترسی به تالاب گندمان از طریق جاده آسفالته ی روستاهای حسین آباد و نصیرآباد امکان پذیر است. این در حالی است که از خیابان شهید مطهری شهر گندمان یک جاده به سمت تالاب گندمان کشیده شده است. مساحت تالاب گندمان حدود ۱۲۰۰ هکتار است که در حال حاضر با توجه به تصرفات انجام شده در آن مساحتش به حدود ۹۸۰ هکتار کاهش یافته است. با این وجود برای زندگی پرندگان و تفریح و خوش گذرانی گردشگران کفایت می کند. در اطراف این تالاب جمعیتی بیش از ۱۰۰۰۰ نفر در قالب ۸ روستا زندگی می کنند و از اب آن بهره می برند. ارتفاع تالاب گندمان از سطح دریا حدود ۲۲۲۰ متر است. آب این تالاب بزرگ و زیبا از اب برف و باران، چشمه های اطراف تالاب مانند چشمه ی گل کوچک، گل بزرگ، مرادان و نصیرآباد و نیز از آب رودخانه ی آق بلاغ تامین می شود. متوسط عمق این تالاب در فصل بهار که فصل پر ابی است به حدود ۳۰ سانتیمتر مى رسد. اغلب اراضى این تالاب قابلیت نفوذ کمی دارند و شیب آن ها بسیار ملایم است به طوری که بین صفر تا دو درصد مى باشد. پس پستی و بلندی قابل ملاحظه ای ندارد. سطح آب شیرین زیر اراضی تالاب نیز خیلی پایین نیست و تقریبا در عمق ۷۵ تا ۱۲۰ سانتیمتری قرار دارد.
پیشینه ی تالاب گندمان : تالاب گندمان زمانی شکارگاه بهرام گور و تمام همراهانش بوده است، این تالاب همواره در طول عمر خود مکانی زیبا و چشم نواز بوده و محل مناسبی برای طبیعت گردان و گردشگران و حتی پرندگان به شمار می رفته است. تالاب گندمان نام خود را از شهری تاریخی که در ضلع شمال شرقی آن قرار دارد گرفته است. این شهر منطقه ی ییلاق خانواده های سلطنتی در قرن های گذشته بوده به طوری که برخی از آثار باقی مانده از سکونت گاه های آن ها در این تالاب به جا مانده است. تالاب گندمان علاوه بر اینکه در لیست ۱۰ تالاب برتر پرنده نگری در ایران قرار دارد در دفتر بین المللی تحقیقات پرندگان آبزی لندن هم ثبت شده است. همچنین در فهرست کنوانسیون رامسر نیز به ثبت رسیده است. این تالاب مکانی با قدمتی طولانی است به طوری که عمر آن به ۱ ملیون سال پیش می رسد. خبر بد اینکه عمق خاک تورب و یا زغال سنگ های نارس این تالاب به ۱۲ متر می رسد، وجود این نوع خاک و زغال سنگ به طور طبیعی بستر گسترش آتش سوزی را فراهم می کند و اگر زمانی آتش تا این عمق از خاک نفوذ کند با وزش نسیمی ملایم تالاب گندمان آتش می گیرد و فاجعه ای وحشتناک به بار می آید.
پوشش گیاهی و جانوری تالاب گندمان : مرغزاری زیبا در اطراف تالاب گندمان به چشم می خورد. مرغزاری که معمولا دامداران منطقه دام های خود را برای چرا به آنجا می برند و متاسفانه همین دام ها یکی از عوامل تخریب تالاب گندمان می باشند. از جمله گونه های جانواری که در کنار تالاب گندمان زندگی می کنند و بر زیبایی آن می افزایند پرندگانی هستند که برخی از آنها تنها در زمستان به این تالاب مهاجرت می کنند و عده ای دیگر نیز در تمام طول سال در تالاب گندمان سکونت دارند و این منطقه را برای زندگی دائمی خود در نظر گرفته اند. از جمله پرندگان مهاجری که زمستان ها به سمت این تالاب سفر می کنند و فصل سرما را در کنار آن به سر می برند می توان به مرغابی ها، باکلان، کوکر، سلیم، حواصیل، آنقوت، لک لک، شکاریا و یلوه اشاره کرد. در واقع حدود ۳۰ الی ۳۵ گونه پرنده ی مهاجر مناطق سردسیر شمالی با جمعیتی زیاد، هر ساله در اواخر فصل پاییز برای سپری کردن فصل سرد و تخم گذاری به این تالاب می آیند. از جمله پرندگان بومی ساکن تالاب نیز می توان به لک لک ها، چنگر، سنقر، شکاری ها و … اشاره کرد. همچنین انواع مارها، قورباغه ها، لاک پشت و پستاندارانی نظیر گراز، شغال، گرگ، خفاش، روباه، خرگوش و نیز ماهی هایی مانند ماهی گورخری، سفید کولی، ماهی پوزه ای و سیاه ماهی از دیگر گونه های جانوری ساکن این تالاب به شمار می آیند. از جمله گونه های گیاهی موجود در تالاب و اطراف ان نیز می توان به گیاهانی اشاره کرد که رشدشان نیاز به شرایط مرطوب دارد. از جمله ی این نوع گیاهان می توان از درختان بید، مرغ، جگن، نی، لوئی، زنبق، آلاله آبی، هزار نی، بارهنگ آبی، نخل مرداب، عدسک آبی، بزواش، سه کوله خیز، اسپارگانیوم و … نام برد. خشکسالی خطری است که امروزه تمام مناطق ابی زمین را تهدید می کند. مخصوصا مناطقی که آب آنها از راه های طبیعی تامین می شود و بشر در تامین آبشان نقش ندارد. متاسفانه این خطر در سال های اخیر گریبان گیر تالاب گندمان نیز شده است و صدمات جبران ناپذیری را به آن وارد کرده است. علاوه بر مشکل خشکسالی و محرومیت از وجود آب طبیعی کافی، خطر دیگری تالاب گندمان را تهدید می کند و آن برداشت بی رویه ی آب برای مصارف کشاورزی است. این تالاب اکنون مورد هجوم افراد سودجویی قرار گرفته که برای تهیه ی علوفه ی دام های خود به جان نیزارهای تالاب افتاده اند. افرادی که اصلا به این موضوع اهمیت نمی دهند که این تالاب در آستانه ی ثبت بین المللی است و تا این حد مهم و قابل توجه است. هومن خاکپور، دیده بان طبیعت بختیاری، معتقد است که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد این تالاب در وضعیت خشکی قرار گرفته که دو دسته عوامل انسانی و طبیعی باعث این وضعیت بحرانی شده است. یکی از عوامل انسانی که موجب روی دادن چنین وضعیت نابسامانی شده است چرای افراطی دام ها است. چرای دام در تالاب گندمان مشکل بزرگی است که به یک رقابت بین آبادی های اطراف تالاب تبدیل شده است.
امکانات رفاهی موجود در منطقه : این تالاب زیبا دارای امکانات رفاهی زیادی نیست. در واقع برای رفتن به آن بایستی با خودروی شخصی بروید یا ماشین دربست بگیرید و غذا به همراه داشته باشید. البته با توجه به فاصله ی کوتاهی که تا شهر گندمان دارد عدم وجود وسایل نقلیه ی عمومی و رستوران و اقامتگاه مشکلی ایجاد نمی کند. لازم به ذکر است از همان زمان های قدیم عده ای به پرورش اسب در اطراف این تالاب مشغول بوده اند و امروزه نیز هستند. این سنت بختیاری ها نژاد ویژه‌ای به وجود آورده است که آمیزه ای از نژاد بومی و عربی است. پس از امکانات ویژه ی تفریحی و ورزشی اطراف تالاب، می توان به پرورش و نگهداری اسب و همچنین سوارکاری در مرغزار پیرامون تالاب اشاره کرد.
آب و هوا و بهترین فصل بازدید : منطقه ی گندمان به طور کلی از نوع سردسیر است به طوری که دارای زمستان های بسیار سرد و سختی می باشد. دمای هوا در این فصل گاهی اوقات به ۳۰ درجه ی سانتیگراد زیر صفر و در تابستان به ۳۰ درجه بالای صفر می رسد. سرد ترین ماه سال در این منطقه دی ماه و گرم ترین ماه سال تیر ماه می باشد. علت این سرما را می توان هجوم توده های هوای سرد قطبی که بر اثر ایجاد مرکز پرفشار سیبری تشکیل می شود عنوان کرد بهترین زمان برای بازدید از تالاب گندمان دو فصل بهار و تابستان می باشد چرا که اغلب زمستان های آن سرد و سخت است. سرمایی که از همان اوایل پاییز شروع می شود و در زمستان به اوج خود می رسد.
تالاب میقان
میقان در لغت به معنای خوش باور یا آنچه که هر که بشنود باور کند، معنی شده است. تالاب در گذشته به نام «نمکزار فراهان» مشهور بوده است. در متون قدیمی نام تالاب را «چغاناوور» نیز ذکر کرده‌اند به علاوه در برخی از متون قدیمی پرنده‌شناسی، نام «توزلوگل» را به تالاب نسبت دادند که به معنای آبگیر دارای گرد و خاک است. علت این نامگذاری، جابه‌جایی ذرات نمک و خاک رس توسط باد در فصل گرم بوده است. از این تالاب با نام «کویر میقان» نیز یاد می‌شود که علت نامگذاری آن، تبخیر زیاد آب در تالاب است. اما نهادن نام کویر به معنای بیابان نیست، زیرا در فرهنگ ایران واژه کویر به جای پلایا بکار برده می‌شود. ارتفاع تالاب از سطح دریاهای آزاد ۱۷۰۰ متر است و سطح آب در آن نسبت به فصل سال از مانداب(عمق بسیار کم) تا حدود ۱٫۴۰ تغییر می‌کند. منابع تامین آب تالاب را بارش‌های جوی، آب سه رودخانه قره کهریز، فراهان و شهراب و پساب تصفیه فاضلاب اراک تشکیل می‌دهند. وسعت تالاب حدود ۲۵٬۰۰۰ هکتار است که شامل دریاچه با سه جزیره در وسط، قسمت کویری و دشت‌های اطراف می‌شود. از نظر دیرینه‌شناسی قدمت آن به دوره پالئوسن باز می‌گردد که در آن دوره به دلیل حرکت صفحه‌های تکتونیکی اطراف شکل گرفته است. تالاب کویری میقان شامل یک دریاچه فصلی، کویر و دشت‌های آبرفتی است. نزدیکترین کوه به تالاب در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی آن واقع شده که «کوه تخت زرد» نام دارد و ارتفاع آن ۲۲۶۹ متر است. در وسط تالاب سه جزیره وجود دارد که بزرگترین آنها ۵۰۰ متر است. این تالاب در پست ترین نقطه دشت فراهان و منطقه اراک واقع شده است . این تالاب دارای ویژگی‌های بوم‌شناسی خاصی است، از جمله اینکه سالانه تعداد زیادی از پرندگان مهاجر را در خود جای می‌دهد که در میان آنها بعضی از گونه‌های نادر و حمایت شده دیده می‌شوند. به علت جمعیت بالای درنا در تالاب نسبت به زیستگاه‌های دیگر کشور، این تالاب اهمیت بیشتری پیدا کرده است. همچنین پوشش گیاهی منطقه بیشتر از نوع گیاهان شورپسند یا هالوفیت بوده که از این نظر نیز تالاب یکی از ذخیره گاه‌های مهم گیاهان شور کشور به شمار می‌رود. علاوه بر پرندگان، گونه‌های پستانداران، آرتمیا و انواع جلبک آب شور از دیگر جانداران تالاب و محیط اطراف آن هستند. این تالاب یا دریاچه در منطقه فراهان سفلی قرار دارد،که درفصل بارندگی پرآب است ودرفصول خشک به صورت باتلاق ونمک زار در می‌آید که به کویر و دریاچه میقان شهرت دارد خاک این منطقه از مارن و رس بوده و در هوای مرطوب و بارانی نرم می‌شود و هنگامی که رطوبت هوا کم می‌گردد قدرت تبخیر آب افزایش می‌یابد. در دریاچه به علت شوری آب،گنبدها و طبقات نمکی شکل می‌گیرد.این طبقات و لایه های نمکی تمامی سطح دریاچه را پوشانده است و از فاصله دور سفید و برفی جلوه می‌کند. زیبایی این دریاچه در تمامی ایام روز به ویژه در هنگام طلوع وغروب خورشید شگفت انگیز بوده و جلوه‌ها و سرابهای ایجاد شده آن هر بیننده‌ای را متحیر می‌سازد.
منابع تامین آب : بیشتر آب وارد شده به تالاب حاصل از بارش‌های جوی، چشمه‌های اطراف و رودخانه‌های فصلی در منطقه مانند رودخانه فراهان، شهرآب و قره کهریز می‌باشد. در سالهای اخیر ورود پساب فاضلاب شهر اراک به میزان ۷۰۰ لیتر در ثانیه از دیگر منابع تغذیه آبی تالاب بوده است که بر زیست‌بوم منطقه تاثیر گذاشته است. میزان پساب ورودی فاضلاب به تالاب سالانه ۳۱ میلیون متر مکعب است و با توجه به شرایط اضطراری تالاب نیاز است که حق آبه ۲۵ میلیون و ۳۶۰ هزار متر مکعبی آن از پساب‌ها تامین شود. نمک موجود در تالاب باعث ضدعفونی شدن آبهای وارد شده به منطقه می‌شود. در سالهای اخیر سطح سفره‌های آب زیرزمینی در منطقه تالاب ۱۳ متر افت داشته است که این موضوع خطر شور شدن آبهای زیرزمینی و آسیب‌های ثانویه محیطی را دوچندان می‌کند.
ویژگی اقلیمی : آب و هوای تالاب، مدیترانه‌ای گرم و خشک است. میزان بارندگی سالانه آن ۳۵۴ میلیمتر و تبخیر سالانه آن چهار برابر میزان بارندگی یعنی ۱٬۴۴۶ میلیمتر می‌باشد. منطقه اختلاف دمای سالانه بالایی دارد و گاهی به ۶۹ درجه سانتیگراد نیز می‌رسد. دخالت‌های بی‌رویه انسانی در ۲۷ سال اخیر باعث شده تا دمای تالاب یک درجه افزایش پیدا کند. یشترین دمای ثبت شده در منطقه تالاب ۴۴ درجه بالای صفر و کمترین دمای ثبت شده ۳۳ درجه زیر صفر بوده است. به دلیل قرارگیری شهر در نزدیکی تالاب، بخار آب برخاسته از سطح تالاب باعث تلطیف هوا، افزایش بخار و مه و تاثیر مثبت بر کاهش انتقال ریزگردها می‌شود اما از طرفی به دلیل قرارگیری فرودگاه در نزدیکی تالاب، در زمستان باعث لغو پروازها می‌شود.
ویژگی‌های بوم‌شناختی : این تالاب به دلیل وسعت، ویژگی‌های بوم‌شناختی و میزان تاثیرگذاری آن بر اقلیم منطقه و شهر اراک یک بوم‌سازگان حساس تلقی می‌شود و به دلیل زیست‌بوم شکننده، در سال ۱۳۸۷ به منطقه شکار ممنوع تبدیل شد. با توجه به ویژگی‌های ارزشمند و منحصر به فرد زیست محیطی، تالاب میقان شاخص‌های لازم برای پیوستن به تالاب‌های بین‌المللی و نیز منطقه حفاظت شده پرندگان مهاجر و همچنین ثبت به عنوان منطقه‌ای ملی طبیعی را داراست.
گیاگان : پوشش گیاهی (گیاگان) در حاشیه تالاب ضعیف است و تنها در شمال غرب و جزایر میانی که سفره آب زیر زمینی بالاست گونه‌های گیاهی آتریپلکس و قره داغ دیده می‌شود که به علت تبخیر و تعرق این گیاهان سطح، ایستایی در فصل تابستان پایین می‌رود و گونه‌ها برای دستیابی به آب برای ریشه‌های خود پایین می‌روند و بصورت چتری روی تپه را می‌پوشانند. این گیاهان همزمان با رشد کردن از حرکت ذرات ماسه‌ها جلوگیری می‌کنند و باعث تشکیل نبکا می‌گردند. ارتفاع این نبکاها به ۱٫۵ تا ۲٫۵ متر می‌رسد. گونه‌های گیاهی اصلی منطقه، ۳ نوع هستند که شامل گونه‌های خانواده گندمیان، خانواده گون و خانواده شاهی می‌شود. در منطقه تعداد ۵۰ گونه گیاهی سازگار با شوری خاک وجود دارد. به طور کلی این منطقه ذخیره گاه مناسبی برای گیاهان هالوفیت است. بر اثر تخلیه پساب تصفیه خانه فاضلاب شهر اراک به تالاب، شوری خاک قسمت جنوب غربی تالاب بر اثر شسته شدن نمک سطحی کاهش پیدا کرده و پوشش گیاهی متراکمی از گیاه آویارسلام در این قسمت از تالاب گسترش یافته که این موضوع بوم‌سازگان این قسمت از تالاب را دگرگون کرده است. ۱۶ خانواده از گونه‌های گیاهی منطقه، بصورت یکساله و چند ساله هستند و از نظر فرم رویش به صورت بوته‌ای، علفی، درختچه‌ای و درختی در قالب ۱۴ نوع گیاهی وجود دارند. از گیاهان موجود در منطقه می‌توان به سیاه‌شور،اسفناج باغی،جگن، قره داغ، شور مرغ، گوریک، شورسراجه و بتنه اشاره کرد.
زیاگان : تالاب میقان از زیستگاه‌های پرندگان مهاجر سیبری و از زیستگاه‌های مهم پرندگان مهاجر در مرکز کشور است. این تالاب به تنهایی ۶۸ درصد از پرندگان استان مرکزی و ۲۷ درصد پرندگان کشور را در خود جای داده است که از این میزان ۲۷ گونه آسیب پذیر و یا نادر حمایت شده در میان آنها وجود دارد. از جمله پرندگان تالاب درناهای خاکستری هستند که سالانه ۱۰ هزار قطعه در تالاب ساکن می‌شوند. این تالاب به دلیل از بین رفتن دیگر زیستگاه‌های پرندگان مهاجر مانند تالاب شادگان اصلی‌ترین زیستگاه پرندگان مهاجر منطقه غرب مدیترانه محسوب می‌شود. بیش از ۵۰ هزار قطعه پرنده آبزی و کنار آبزی شامل ۱۳۶ گونه در منطقه شناسایی شده‌اند که در فصل‌های مختلف سال در تالاب ساکن می‌شوند. از انواع این پرنده‌ها می‌توان به سرخمائی، آنقوت، غاز اشاره کرد. جمعیت درنای معمولی در این منطقه نسبت به سایر زیستگاه‌های درنا در کشور قابل توجه است، از این رو تالاب میقان یک زیستگاه مهم برای درنا در مرکز کشور محسوب می‌شود. براساس سرشماری پاییز و زمستان سال ۱۳۸۷ حدود ۱۱ هزار قطعه درنای معمولی و ۱۰ هزار قطعه خوتکا و ۵ هزار قطعه فلامینگو و غیره در منطقه مشاهده شده است. در تالاب یک نوع جلبک تک سلولی بنام دونالیلا (به انگلیسی: Dunaliella salina) شناسایی شده که یکی از مقاوم‌ترین گونه‌ها نسبت به شوری است. این جلبک به دلیل جذب بتاکاروتن در سلول‌های خود در آبهای شور موجب تغییر رنگ آب تالاب به نارنجی مایل به قرمز می‌شود. از جمله علت‌های افزایش گونه‌های جانوری و به خصوص پرندگان، وجود آرتمیا در تالاب است. آرتمیا در طول دوره تولید مثل در اثر شرایط افزایش غلظت املاح آب، تغییر درجه حرارت و تغییر میزان اکسیژن بر اثر شوک تا ۴۰ تخم در آب رها می‌سازد. در این حالت تخم‌ها تا مرحله گاسترولا رشد می‌کنند. آرتمیا بهترین غذا برای پرندگان است و حدود ۲۰ روز عمر می‌کند. آرتمیای تالاب میقان از نوع بکرزا است که از جلبک‌های تک سلولی تغذیه می‌کند و سال‌ها از وجود آنها در تالاب می‌گذرد.
شنیدن آواز پرندگان و جست و خیز وحوش : شنبدن آواز پرندگان و پرواز آنها در این منطقه کویری جالب ترین بخش گردشگری در کویر و تالاب میقان است. وجود برخی وحوش مانند گرگ،روباه،مار و پرندگانی چون عقاب و برخی نمونه های نادر قره داغ و آترپلیکس در لابلای شاخ و برگ های سبز جلوه‌ای دیدنی به این کویر داده است. به تالاب که می‌رسید دیدن هزاران نوع پرنده مهاجر چون درنا،مرغابی های آبی و فلامینگو انسان را شگفت زده نموده و به دیدن هر چه بیشتر وا می‌دارد. تالاب میقان مانند کاسه ای بسته است که بیش از پنج هزار متر مربع از آبهای ریزشی و پایشی اراک به داخل آن می‌ریزد. این تالاب با توجه به داشتن ترکیبات نمک،آبهای وارد شده را ضد عفونی می‌کند و بخشی از تلطیف هوای اراک به عهده کویر میقان و تالاب آن است این تالاب در مواقع پر آبی اراک،به ۳۰ هزار متر نیز افزایش می‌یابد. زیبایی حیرت انگیز این دریاچه را کسانی که غروب آن را دیده اند و آواز پرندگان را در سرابهای ایجاد شده در آن شنیده اند فراموش نمی‌کنند.
زمین‌شناسی : حوضه رسوبی میقان به صورت قیفی نامتقارن است که خط الراس آن در ارتفاعات و مرکز آن در تالاب قرار دارد. شیب آن از غرب و جنوب غرب به سمت مرکز و در واقع به صورت کاسه‌ای بسته است. پست ترین نقطه حوضه دارای ۱٬۶۶۰ متر ارتفاع از سطح دریا است. آب دریاچه شور است، طوری که در هر لیتر آن در تابستان ۵۰ گرم، در بهار ۳۸ گرم و در زمستان ۲۸ گرم نمک وجود دارد و به همین علت طبقات نمکی در آن شکل می‌گیرد. این طبقات و لایه‌های نمکی در فصل خشکسالی تمامی سطح تالاب را پوشانده است و از فاصله دور سفید رنگ و برفی جلوه می‌کند. در بخش‌های جنوبی، رسوب‌های رس و سیلت و نمک سدیم سطح سخت و متراکم را بوجود آورده است و بر اثر فرایند تبخیر و حرکت آب از پایین به بالا اشکال چند ضلعی تشکیل می‌گردد. در شمال غربی تالاب بر اثر فعالیت باد، تپه‌های ماسه‌ای ایجاد شده است. تالاب در فرورفتگی موسوم به چاله اراک حاصل از سنگ‌های رسوبی چین خورده مابین سنگ‌های آذرین متعلق به رشته کوه‌های آتشفشانی و سنگ‌های متامورفیک متعلق به رشته کوه‌های زاگرس قرار گرفته است.
حیات دو هزار ساله تالاب در انتظار گردشگران : به عقیده کارشناسان تالاب میقان دارای پیشینه ای دو هزار ساله است که به دلیل کهنسالی،زیستگاه پرندگان مهاجر از سمت سیبری است.این تالاب از زیستگاه های مهم پرندگان مهاجر در مرکز کشور است. تالاب میقان از جمله آخرین حلقه‌های بوم‌شناسی حوضه آبریز دشت اراک است و تمامی آبهای سطحی منطقه و آبهای حاصل از بارش‌های جوی به آن وارد می‌شود. تاریخ شکل گیری منطقه به دوران پالئوسن باز می‌گردد. در این دوره در اثر نیروهای تکتونیکی و فشار صفحه عربستان، منطقه دچار فروافتادگی شده و ارتفاعات اراک و آشتیان به موازات آن بالا آمده است. زمین شناسان معتقدند افتادگی بزرگی زون ایران مرکزی و زون سنندج – سیرجان در راستای شمال غرب به جنوب شرق که در امتداد گسل سراسری زاگرس قرار دارد، موجب تشکیل این تالاب گردیده‌است.
اقتصاد و گردشگری : این تالاب دارای بزرگترین منبع سولفات سدیم در جهان می‌باشد. در بیش از ۱۴۷ متر مربع از کویر، معدن سولفات سدیم با ظرفیت ۴۷ میلیون تن وجود دارد. نزدیک به ۶۰ درصد از منابع سولفات سدیم کشور در تالاب میقان جای دارد. میزان ذخیره ماده معدنی در تالاب ۱۳۳ میلیون تن با عیار ۳۳٫۸۸٪ اعلام شده است. این ماده معدنی در تولید شوینده‌ها، پاک‌کننده، خمیر کاغذ، تولید شیشه، نساجی و چرم کاربرد دارد. تالاب میقان دارای ظرفیت‌های متفاوتی است که در کنار یکدیگر یک مجموعه کامل طبیعتگردی را ایجاد کرده‌اند. از دیگر پتانسیل‌های گردشگری تالاب می‌توان به پرنده نگری و گردشگری روستایی اشاره کرد. به همین دلیل این تالاب به عنوان منطقه نمونه گردشگری با محور طبیعت گردی معرفی شده است. وجود گونه‌های منحصر به فرد گیاهی و چشم اندازهای بکر موجود در این منطقه قابلیت آن را دارد که با رعایت استانداردهای زیست محیطی پذیرای جمع بسیاری از گردشگران و مشتاقان طبیعت باشد.
حمام قاضی اصفهان
انگار در همه این سال‌ها که جاهای دیدنی اصفهان آغوش خود را برای میلیون‌ها میزبان وطنی و خارجی باز کرده بود تا زیبایی‌هایش را به رخ نگاه گردشگران بکشاند، یک قطعه گمشده داشت. قطعه مهمی که این روزها با فاصله گرفتن از فرهنگ ایرانی، جای خودش را به نمونه‌های مشابه آن که بعید هم نیست از فرهنگ ایرانی وام گرفته باشند داده است. محلی که بتوان برای چند ساعت به دور از آلودگی‌های شهر، تن به دست دلاک و کیسه‌کش داد تا غبار روزگاران را از تن خسته آفتاب دیده مسافران و گردشگران بشوید. حمام مغربی، حمام ترکی، حمام مراکشی، ماساژ تایلندی، ژاپنی و ده‌ها مدل دیگر از نمونه‌های حمام و شستشو در دنیا که این روزها به واسطه تبلیغات خوب رونق گرفته‌اند، بهانه‌ای شد تا حافظان میراث کهن ایران زمین و علاقه‌مندان به فرهنگ و سنت ایرانی دست به بازسازی حمامی تاریخی با حفظ کاربری اصلی بزنند. بنابراین حمام قاضی که در دل شهر اصفهان و در میان بافت سنتی منطقه شهشهان قرار گرفته، انتخاب شد تا نمایانگر سنت گرمابه ایرانی‌ها در زمان قدیم و تجربه ناب حمام رفتن به سبک سده‌های گذشته باشد. حمام‌هایی که اگرچه اثرش در زندگی امروز جامعه ایرانی کمرنگ شده، ولی هنوز می‌شود بقایایی از آن را در محله‌های قدیمی شهرها با وجود گرمابه‌ها و حمام‌های عمومی پیدا کرد. هرچند که همین مکان‌ها نیز با فرهنگ قدیمی حمام‌ها فاصله گرفتند و دیگری خبری از اجرای رسومات سنتی در آنها نیست.
تاریخچه حمام قاضی اصفهان : همه چیز از حکم حاکم شهر اصفهان به یک قاضی برای ساخت مجموعه‌ای شامل حمام، مسجد و بازار در صدها سال پیش آغاز شد. قاضی بنا به دستور حاکم شروع به ساخت مجموعه‌ای در منطقه شهشهان اصفهان کرد که بعدها نام قاضی را به خود گرفت. بازار به شکل بازارهای قدیمی سرپوشیده، چند حجره بیشتر درون خود ندارد. یک سر بازار به مسجد و سر دیگرش به حمام ختم می‌شود. مجموعه قاضی در دوره‌های مختلف دستخوش تغییرات زیادی بود. نهایتا سال گذشته توسط بخش خصوصی به منظور احیای سنت حمام ایرانی، مرمت و بازسازی شد و اردیبهشت امسال درهای خود را به روی گردشگران باز کرد.
محیط حمام قاضی : اتفاقات خوبی که با قدم گذاشتن در حمام قاضی قرار است رقم بخورد از همان ابتدای ورود به بخش خرید بلیط مشخص است. ورودی حمام آقایان محل خرید بلیط است که یک حوضچه سنگی پایه دار پر از ماهی دارد. صندلی‌های چوبی کنده‌کاری شده، محلی برای برطرف کردن خستگی گذر از کوچه پس کوچه‌های محله و گوش دادن به تاریخچه حمام از زبان متصدی فروش بلیت است. در همان ابتدا از مهمانان با کاسه‌های آجیل پذیرایی می‌شود. بعد از آن آقایان به سمت در حمام مخصوص آقایان و خانم‌ها توسط راهنما به سمت حمام زنانه که ورودی آن وسط بازار قرار دارد روانه می‌شوند. صدای در بزرگ چوبی با کلون و چفت و بست‌های بزرگش که شنیده شد، راهروی نورپردازی شده با گچ‌بری سفید نمایان می‌شود.بعد از چند پیچ و گذر از راهرو، به سربینه حمام می‌رسید، سالنی دایره‌ای شکل با کف سنگی که دو طرف آن بالای سکویی بزرگ، قفسه‌های چوبی لباس قرار دارد. دو طرف دیگر سالن هم محل خروج از سربینه و دیگری ورود به خزینه است. وسایل شخصی قدیمی مثل کیسه، روشور، سنگ پا، شانه و لنگ به صورت شخصی به هر فرد داده می‌شود. در سالن خبری از آینه کاری و تزئینات ظریف قدیمی نیست. بازسازی قشنگی برکاشی‌های آبی و درهای چوبی قفسه‌ها انجام شده که فضای سالن را زیبا کرده. نورپردازی خوب فضا و آویزان شدن شاخههای گیاه، کیف آدم را از دیدن این همه ذوق و سلیقه کوک می‌کند.
ورود به گرمابه : بعد از بستن لنگ و برداشتن وسایل شخصی ابتدا وارد سالنی خواهید شد که دور‌تا‌دور آن سکوهایی برای نشستن وجود دارد. خدمات دلاکی و ماساژ در این قسمت ارائه می‌شود. راهروی کوچکی در طرف دیگر به سمت خزینه می‌رود. خزینه هم همچون سربینه از اجزای حمام و گرمابه‌های قدیمی است. حوضچه کوچک و پر آبی در فضای بسته که می‌توان وارد آن شد و چند دقیقه در آن حمام کرد. سالن دیگری هم با استخری بزرگتر از خزینه وجود دارد که بعد از استحمام کامل، می‌توان وارد آن شد. اگرچه دوش آب در قدیم وجود نداشت، اما برای راحتی افراد در قسمتی از حمام سه دوش قرار داده شده. دلاک و ماساژور آماده هستند تا بعد خروج از خزینه تمام آنچه دلاک‌های قدیم برای شستشوی افراد انجام می‌دادند را انجام دهند. در پایان حوله‌های سنتی به هر فرد داده می‌شود. حالا میزبانان حمام قاضی، با شربت‌های خنک از مهمانان خسته از یک حمام جانانه پذیرایی می‌کنند. مسوولان حمام قاضی به راحتی از نظر و انتقادات مشتریان خود نمی‌گذرند. یک دفتر بزرگ در سربینه وجود دارد که مهمانان گرمابه امکان ثبت نظرات خود را بعد از حمام کردن دارند. یکی از گردشگران خارجی با رسم شکل در دفتر نوشته است که ما سه نفر بودیم کثیف به حمام آمدیم و تمیز از حمام برگشتیم. ورق زدن دفتر و دیدن نظرات گردشگران خارجی خالی از لطف نیست ضمن اینکه می‌توانید نظر خود را در این دفتر ثبت کنید.
آرامگاه ابوعلی سینا همدان
شاعران و دانشمندان زیادی در ایران دیده می‌شوند که در این سرزمین چشم به جهان گشودند و در آن زندگی خود را آغاز کرده و پرورش یافتند. این بزرگان برای رسیدن به موفقیت، سختی‌های زیادی را به جان خریدند و پله‌های موفقیت را یکی پس از دیگری پشت‌سر گذاشته‌اند تا به مفاخر ایران زمین تبدیل شوند. در حال حاضر خاک این مرز و بوم آنها را در آغوش خود کشیده و همچون گنجینه‌ای گرانبها از آنها در دل خود نگهداری می‌کند. ابوعلی حسین بن عبدالله مشهور به ابوعلی سینا، ابن سینا، بوعلی سینا و ملقب به شیخ‌الرئیس از دانشمندان معروف ایرانی است که در بخارا پایتخت سامانیان چشم به جهان گشود و در سال ۴۱۶ هجری در همدان وفات کرد. ابوعلی سینا از مشهورترین و تأثیرگذارترین فیلسوفان و دانشمندان ایران زمین به شمار می‌آید که آثارش در زمینه‌ی پزشکی و فلسفه ارسطویی ایران و جهان اهمیت بسیاری دارد. کتاب قانون و شفا از مهمترین آثار بوعلی سینا محسوب می‌شوند. کتاب قانون که در زمینه‌ی پزشکی نوشته شده در کشورهای زیادی ترجمه و در چند دوره به چاپ رسیده است. جرج سارتن (پدر علم تاریخ) از ابوعلی سینا در کتاب تاریخ علم خود به عنوان یکی از بزرگترین دانشمندان پزشکی جهان یاد می‌کند. آرامگاه ابوعلی سینا یکی از دیدنی‌های همدان است که در خیابانی به همین نام (خیابان بوعلی) قرار دارد. بنای آرامگاه توسط هوشنگ سیحون با تلفیق معماری ایران باستان و اسلامی طراحی شده است. برج آرامگاه به سبک گنبد قابوس و باغچه‌های آن متأثر از باغ‌های ایرانی و آب‌نمای محوطه با الهام از حوضخانه‌های سنتی ایران ساخته شده است. آرامگاه بوعلی سینا صرفا یک مقبره نیست بلکه از بخش‌های مختلفی همچون موزه، کتابخانه، تالار، تندیس و غیره تشکیل شده است که از آنها نیز می‌توانید بازدید کنید. در تالار جنوبی بنا موزه‌ای را مشاهده می‌کنید که در آن سکه‌ها، سفال‌ها، برنز و سایر اشیا کشف شده به هزاره‌‌ی قبل از میلاد و دوران اسلامی بر می‌گردد. تالار شمالی آرامگاه بوعلی کتابخانه‌ای با ۸۰۰۰ جلد کتاب چاپی و خطی نفیس ایرانی و خارجی را در خود جای داده است و با رفتن به این کتابخانه می‌توانید از غرفه‌هایی که مربوط به آثار بوعلی سینا و شعرا و نویسندگان همدانی است دیدن کنید. با ورود به بنای آرامگاه ابوعلی سینا محوطه‌ی مربع شکل پیش روی شما قرار می‌گیرد که بر دیوارهای داخلی آن بیت‌هایی از قصیده‌ی عینیه (معروفترین اشعار ابوعلی سینا) را مشاهده می‌کنید که بر روی لوح‌های سنگی نگاشته شده است. این قصیده‌ی بیست بیتی سیر روح انسانی و ارتباط با عالم جهانی را بیان می‌کند. برج آرامگاه بر ۱۲ ستون استوار شده است و حکایت از ۱۲ دانشی دارد که ابن‌سینا بر آن مسلط بود. همچنین در بین مردم محلی همدان ۱۲ ستون این آرامگاه، نشانگر شیعه مذهب بودن بوعلی سیناست. ارتفاع کلی بنای آرامگاه بوعلی سینا ۲۸ متر و ستون‌ها از کف زیرزمین تا گنبد ۲۳ متر است. در سمت ورودی آرامگاه مقبره بوعلی سینا و مقبره ابوسعید دخدوک که از دوستان ابن سینا بود در سمت چپ این دانشمند بزرگ دیده می‌شود. در حیاط شرقی و در نزدیکی در ورودی و مقابل خیابان بوعلی مقبره ابوالقاسم عارف قزوینی، شاعر ملی ایران قرار گرفته است. اطراف بنای بوستانی بوعلی به شکل نیم‌دایره همراه با فضای سبز است. در ضلع شرقی آن تندیسی از ابن سینا را می‌بینید که کتابی در دست دارد. این تندیس بر روی پایه‌ای با ارتفاع ۳ متری که از جنس سنگ مرمر یکپارچه و سفید قم ساخته شده است و بر روی پایه‌های آن ابیاتی که به خط نستعلیق نگاشته شده به چشم می‌خورد. برای دیدن آرامگاه بوعلی سینا در استان همدان باید به آدرس میدان امام خمینی خیابان بوعلی و میدان آرامگاه بروید.