شهر سمنان مرکز استان سمنان و نیز مرکز شهرستان سمنان است. این شهر در جنوب رشته کوه البرز و شمال دشت کویر در راه تهران به خراسان قرار گرفته است. آب و هوای آن خشک و معتدل می‌باشد.

موقعیت جغرافیایی : این شهر در حد فاصل دو شهر دامغان و گرمسار در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و ۲۳ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه واقع شده و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۱۳۰ متر است. همچنین فاصله آن تا تهران ۲۱۶ کیلومتر است و به راه آهن سراسری تهران_مشهد، متصل می‌‌باشد.شهر سمنان مرکز استان سمنان و نیز مرکز شهرستان سمنان است. این شهر در جنوب رشته کوه البرز و شمال دشت کویر در راه تهران به خراسان قرار گرفته است. آب و هوای آن خشک و معتدل می‌باشد.

مردم : جمعیت شهر سمنان بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی، بالغ بر ۱۲۶٬۷۸۰ نفر بوده‌است.(جمعیت شهرستان: ۱۹۱,۶۱۸ نفر) نژاد مردم سمنان آریایی است و به زبان سمنانی سخن می‌‌گویند. زبان سمنانی به علت ویژگی خاص خود مورد توجه دانشمندان و ایران شناسان بسیار قرار گرفته است. این زبان از زبانهای ایرانی شاخه شمال باختری است. ایران‌شناسان زیادی چون پرفسور کریستن سن هوتوم سیندلر، ویلهلم لیکر، جرج مورگن و استایرن تحقیقات جامعی درباره زبان سمنانی انجام داده‌اند. نکته قابل ذکر اینکه اگرچه زبان سمنانی هنوز هم توسط مردم سمنان تکلم می‌‌شود، اما نسل جدید سمنانی‌ها با وجود فهمیدن آن به این زبان باستانی سخن نمی‌گویند. در این شهر درصد سواد بسیار بالا است و یکی از شهرهای معروف ایران در زمینه کاهش بیسوادی است. صنایع تولیدی دستی این شهر عبارت‌اند: از کرباس پارچه‌های پشمی، چادر شبهای پشمی و ابریشمی و پلاس نمد و قالی بافی.

آب و هوا : آب و هوای این شهر در تابستان گرم و در زمستان نسبتاً سرد می‌‌باشد. بارندگی‌های این شهر در فصول سرد سال صورت می‌گیرد و میزان متوسط بارندگی سالانه آن ۱۴۰ میلیمتر می‌‌باشد. متوسط درجه حرارت سالانه ۷/۱۷ درجه سانتیگراد است و این در حالی است که حداکثر مطلق حرارت ۵/۴۴ درجه سانتیگراد و حداقل مطلق ۴/۶- درجه سانتیگراد گزارش شده است. همچنین متوسط تعداد روزهای یخبندان در طول سال در حدود ۴۸ روز می‌‌باشد.

وجه تسمیه : درباره وجه تسمیه نام سمنان که به این منطقه اطلاق می‌‌شود، عقیده‌ها و نظرهای گوناگونی رایج ومعمول است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌‌شود: در گذشته‌های دور در محل آتشکده بزرگ هریس در کومش (سمنان) شهری عظیم با بت خانه‌ای بزرگ با ساختمانی رفیع و با شکوه وجود داشته است. به همین علت احتمال می‌‌رود که مردم این سرزمین قبل از ظهور زرتشت، دارای مذهب «سمتی» یا «سمینه» بوده‌اند و بت خانه بزرگ آنان در محل سمنان فعلی واقع بوده است.
برخی دیگر بر این باورند که سمنان در اصل «سکنان» منسوب به طوایف سَکَه‌ها می‌‌باشد و الف و نون آن نشانه نسبت و مکان است که در واژه‌های گیلان و غیره مشاهده می‌‌شود. عده‌ای دیگر از اهالی سمنان عقیده دارند که نام قدیم سمنان (سیم لام) بوده که بنای آن به دست دو نفر از فرزندان نوح پیغمبر به نام‌های (سیم النبی) و (لام النبی) انجام گرفته که مقبره آنان در کوه‌های شمال شرقی سمنان در محلی موسوم به پیغمبران واقع است. بر این اساس کلمه (سیم لام) در اثر کثرت استعمال به مرور زمان به سمنان تبدیل شده است. برخی نیز افسانه بنای اولیه را به دو هزار سال قبل از میلاد مسیح به دستور تهمورث دیوبند نسبت داده اند. در آن زمان شهر را به سمینا نام گذاری نموده‌اند که به مررو زمان به سمنان تغییر یافته است. روایت دیگر حاکی از این است که نام قدیم سمنان در زبان محلی «سه مه نان» بوده و منظور ساکنان آن این بوده است که محصولات کشاورزی این منطقه نان و آذوقه اهالی را بیش از سه ماه تأمین نمی‌کند. بعدها به مرور زمان «سه مه نان» به سمنان تغییر یافته است. به هر حال آن چنان که از منابع و کتب تاریخی استنباط می‌‌شود سمنان یکی از مناطق کهن و قدیمی ایران است که در درازای تاریخ فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است.

جاذبه های گردشگری سمنان : قله های نیزوا – قدمگاه – نرو ارم – سیاهکوه مرغک و فیل کوه – چشمه معدنی تلخاب ، شورآب ، نمک دره – چشمه های آب مراد – آب قولنج – آب گرم و آب سرد سمنان – چشمه شیخ چشمه سر شهمیرزاد – چشمه روزیه – چشمه هوا خورسو – چشمه جوین – چشمه امام زاده زید – چشمه امام زاده عبدالله – پارک جنگلی سوکان – پارک جنگلی کومش – پارک جنگلی محلات – غار دربند- منطقه حفاظت شده پرور – قلعه سارو- قلعه کوش مغان – قلعه لاسگرد قلعه پاچنار حمام پهنه و گرمابه حضرت – حمام ناسار – حمام قلی – حمام نخست – آب انبار سرخه – آب انبار ناسار – آب انبار کارخانه – آب انبار کهنه دژ – آب انبار توکلی – برج چهل دختران – تپه ناسار- کاروان سرای شاه عباسی – کاروان سرای لاسگرد – کاروان سرای شاه سلیمانی و شیخ علاءالدوله – دروازه ارگ – ارگ علاء – مدرسه حاج فتحعلی بیگ – مدرسه صادق خان – آتشگاه سمنان – دارالحکومه سمنان – یخدان آتشگاه

اگر اهل گشت و گذار در بناهای تاریخی و شهرهای باستانی هستید، تماشای دامغان را از دست ندهید. سرزمینی که به عقیده تاریخ نگاران، در سده چهارم پیش از میلاد با سکونت جمعی از مردم مغان در مسیر رودخانه چشمه علی به ده مغان معروف شد و بعد از مدتی به دامغان تغییر نام داد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید دامغان پیش از میلاد مسیح آنقدر عظمت داشته که اشک سوم و تیرداد اشکانی در سال ۲۴۹ قبل از میلاد آن را پایتخت خود قرار داده بودند. این شهر تا قرن اول میلادی اهمیت خود را حفظ کرد و همچنان مرکز ایالت بزرگ قومس بود و در طول دوران رفته رفته تبدیل به زنده ترین موزه تاریخ ایران شد که در هر گوشه آن، بخشی از تاریخ کهن کشور به چشم می خورد.

 از ناری خانه؛ تا تاری خانه : اگر گذارتان به دامغان افتاد، مسجد تاریخانه این شهر را از دست ندهید. مسجدی که در جنوب شرقی دامغان قرار گرفته و نه تنها یکی از بهترین نمونه‌های مساجد نخستین ایرانی است، بلکه از قدیمی‌ترین بناهای پس از اسلام هم به شمار می رود. مسجد تاریخانه، با تمام سادگی اش، یکی از گیرا ترین بناهای باستانی ایران است که احساس شکوه و زیبایی تمام تاریخ را با اولین نگاه در چشم شما می ریزد. بنایی که خیلی از معماران ایرانی معتقدند با شکوه‌ترین بناهای اسلامی ‌به شمار می رود. درباره وجه تسمیه این مسجد می گویند که تاری به معنای خداست و تاریخانه یعنی خدای خانه. هر چند در این باره نظرات مختلفی وجود دارد که به ورود اعراب به ایران بر می گردد. بر این اساس، گفته می شود که مسجد تاریخانه در گذشته آتشکده بوده و پس از تسلط اعراب‌، آن را ناری‌خانه خوانده‌اند و سپس به تاریخانه معروف شده است. زمان ساخت بنای اولیه تاریخانه هم روایت های مختلفی دارد. نویسنده مرآه البلدان، دستور ساخت تاریخانه را به امیرالمؤمنین علی(ع) نسبت داده و آندره گدار، تاریخ ساخت این بنا را اواسط قرن دوم هجری ذکر کرده است. آرتور پوپ، زمان ساخت این مسجد را بین سال‌های ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجری دانسته و محمد کریم پیرنیا – معمار و محقق ایرانی- تاریخ ساخت آن را حدود سال ۱۵۰ هجری می‌داند. در دوره سلجوقی‌، مناره دایره‌شکل دیگری ساخته شده که کتیبه‌ای به خط کوفی از آیات قرآنی روی آن دیده می شود و علاوه بر این، نام بانی آن، بختیار، فرزند محمد در تاریخ ۴۲۰ هجری هم دیده می شود .

مسجد تاریخانه دامغان‌، یکی از قدیمی ترین ساختمان‌هایی است که به سبک خراسانی ساخته شده است. این بنا به شدت تحت تأثیر معماری ساسانی و ساختمان‌ها و کاخ‌های سروستان و فیروزآباد قرار دارد با این حال، بنای امروزی مسجد تاریخانه، دقیقا همان چیزی نیست که بنیانگذاران اولیه آن در نظر داشتند. ظاهرا در قرن سیزدهم هجری قمری‌، تنها چند ستون از این بنا باقی مانده بود که میرزا آقا عاملی‌، از وعاظ دامغانی‌، با کمک مالی مردم، تصمیم به بازسازی طاق‌های مسجد می گیرد. اما در زمان بازسازی این مسجد به جای طاق‌های بیضی شکل اصلی آن که اغلب فرو ریخته بودند‌، طاق‌های  نوک‌تیز جناغی بنا شدند و صورت کلی بنا را تغییر دادند. هر چند که در بخش‌هایی از بنا‌، نمونه‌هایی از طاق‌های بیضوی اولیه هنوز هم به چشم می‌خورد که نشان دهنده اصالت معماری بنا است. طرح اصلی این بنا به سبک صحن مرکزی است‌؛ یعنی یک صحن بزرگ تقریبا چهارگوش در میانه و در گرداگرد آن رواق‌هایی با طاق ضربی روی ستون‌های مدور. به این ترتیب، ۲۲ دهانه طاق به صحن باز می‌شود. در سمت چپ بنا، نمای سه بعدی از کاخ سروستان به چشم می‌خورد و در سمت راست، نمایی از فضای شبستان جنوبی. برای نگهداری طاق‌ها‌، ستون‌های عظیمی از آجر بر پا شده که اگر دقت کنید می بینید که با قوس‌هایی به همدیگر و به دیوار وصل شده‌اند. بر روی این قوس‌ها هم دیواری به بلندی یک متر ساخته اند و بعد، طاقی گهواره‌ای را بر آن سوار کرده‌اند. برای حفظ تعادل و اتصال محکم قوس‌ها به ستون، از قطعات چوب استفاده شده است. دهانه طاقی که در مرکز رواق به سمت قبله قرار می‌گرفته‌، از دهانه‌های دیگر عریض‌تر و بلندتر ساخته شده و بیانگر مراحل اولیه شکل‌گیری ایوان در مساجد شبستانی ایران است. به این ترتیب‌، علاوه بر تداوم سنت معماری دوره ساسانی‌، به مرکز جایی که محراب و منبر در آن قرار دارد، اهمیت خاصی شده است. شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که مسجد تاریخانه دامغان‌، جزء اولین مساجد ایران است که در آن، مناره ساخته شده است. در بخش غربی مسجد‌، بناهای دیگری می بینید که اگرچه امروز به طور کامل از بین رفته‌اند، اما بقایای آنها قابل تشخیص است. درست مثل مناره ای با مقطع چهارگوش… می گویند ساخت این مناره می‌تواند به تأثیر از مناره مساجد عراق باشد، هرچند ممکن است آن‌ها خود از معماری دوره ساسانی تأثیر پذیرفته باشند. اما در کنار این مناره‌، در دوره سلجوقی‌، مناره دایره‌شکل دیگری ساخته شده که کتیبه‌ای به خط کوفی از آیات قرآنی روی آن دیده می شود و علاوه بر این، نام بانی آن، بختیار، فرزند محمد در تاریخ ۴۲۰ هجری هم دیده می شود. روی این مناره، تزیینات آجری بسیار زیبایی دیده می شود که سبک و سیاق سلجوقیان را به خوبی در آن می توان دید.

اگر اهل تماشای بناهای تاریخی هستید و عادت دارید از گلچین تاریخی های هر شهر دیدن کنید، پیشنهاد می کنیم یک سفر کوتاه به سمنان داشته باشید تا بتوانید آرامگاه پیر علمدار را در این استان و در شرق شهر دامغان ببینید. آرامگاهی که در محله خوریا نزدیک مسجد جامع و مدرسه حاج فتحعلی بیگ قرار دارد و در آن محمد بن ابراهیم پدر ابو حرب بختیار ملقب به پیر علمدار، حاکم ایالت قومس به سلطنت محمد غزنوی دفن شده است .آرامگاه پیر علمدار از جمله بنا‌های تاریخی شهر دامغان است که به برج معروف شده و یکی از بهترین نمونه‌های معماری آرامگاهی است. تاریخ ساخت آرامگاه را به سال ۴۱۷ قمری نسبت می دهند اما این آرامگاه در سال ۱۳۱۰ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. چشمگیرترین بخش آرامگاه را روی نوار حاشیه قوس سردر، خواهید دید. یعنی کتیبه‌هایی تزئینی که روی آنها بقایای نوشته‌هایی با گچبری زیبا قابل تشخیص هستند . ورودی آرامگاه یک قاب مستطیل شکل است که سردر و ستون‌هایی پیل پا مانند آن را دربرگرفته‌اند. اولین چیزی که در آرامگاه پیر علمدار توجه تان را جلب خواهد کرد، کتیبه‌ای است که به خط کوفی نوشته شده.

این کتیبه به جا مانده از ایوانی مقرنس است که در گذشته در اطراف آن کتیبه ای از گچ بوده ولی اکنون از آن ایوان فقط کتیبه ای به چشم می خورد که رویش نوشته شده:

بسم الله الرحمن الرحیم امر ببنا هذاالمسجد الشرف المولی المعظم خلیفه العرب والعجم سلطان قضاه الشرق کافل مصالح الخلق والدین عمل حاجی بن الحسین البنا الدامغانی غفرالله له.بعد از آن، چشمگیرترین بخش آرامگاه را روی نوار حاشیه قوس سردر، خواهید دید. یعنی کتیبه‌هایی تزئینی که روی آنها بقایای نوشته‌هایی با گچبری زیبا قابل تشخیص هستند. بخش بالای برج شامل ۷ نوار با تزئینات زیبای آجر تراش و یک کتیبه تسمه‌ای است که دورتا دور پیکره برج را فراگرفته‌اند.نگاره‌هایی که در گوشه و کنار آرامگاه به چشم می خورند، به دو روش هندسی و دوردار کار شده‌اند. بدنه استوانه‌ای برج این آرامگاه دو بخش دارد. قسمت پایین که حدود نیمی از ارتفاع کلی برج را دربرمی‌گیرد، آجرکاری ظریف و ساده بدون بندکشی دارد و در این بخش فقط دروازه ورودی بنا جا گرفته که با تزئینات خود یکنواختی سطح برج را تغییر می‌دهد.نمای خارجی آرامگاه با گنبد مدور آجری کم‌خیز آن از نمونه‌های ارزشمند معماری آغاز قرن پنجم هجری قمری ایران به شمار می‌رود. ارتفاع گنبد این مقبره ۱۳ متر، قطر داخلی آن چهار و نیم متر است. همچنین این بنا در فضای داخل و خارج، طرحی دایره شکل دارد. درگاه ورودی آن هم در جنوب غربی رو به سوی مسجد و صحن است.