گرمسار غربی ترین شهر در استان سمنان است که به دلیل حضور اقوامی چون ترک، کرد، لر، گیلک و عرب تنوع قومیتی فراوانی را در خود جای داده است و به جزیره اقوام شهرت دارد. یکی از خانه‌های قدیمی در گرمسار خانه باقری‌ها (موزه اقوام) نام دارد که مالک آن شخصی به نام میرزا علی باقری از خان‌های گرمسار بوده است. خانه باقری‌ها یادگاری از اواخر دوران قاجار در دو طبقه و در بلوار آیت الله کاشانی، کوچه شهید فیصلی ساخته شده است. در حیاط خانه باقری‌ها آب انبار، خزینه و حمامی وجود دارد که هنوز هم پس از گذشت سال‌ها سالم بر جای مانده‌اند و می‌توان از آنها بازدید کرد. شالوده اصلی این خانه از خشت خام است که با تزئینات آجر خطایی، زیبایی آن دو چندان شده است. آب در فرهنگ ایرانیان از اهمیت بالایی برخوردار بوده است به همین سبب در اکثر خانه‌های ایران، حوضی را در میان حیاط بنا می‌کردند که علاوه بر نقش کاربری، نقشی تزئینی هم دارا بوده است. در سال ۱۳۸۹ ه.ش این خانه با عنوان موزه اقوام کار خود را آغاز کرد. در طبقه اول موزه اقوام آثار و اشیایی مرتبط با زندگی روزانه و در طبقه دوم آثاری مرتبط با لباس‌ها و فرهنگ آن‌ها به نمایش گذاشته شده‌اند.

خانه استاد شهریار سومین منزلگاه استاد شهریار، شاعر معاصر ایران بوده که در سال ۱۳۴۷توسط ایشان خریداری شده و در بیست سال پایانی عمر استاد میزبان و محل تراوشات ذهنی ایشان بوده است. در سال ۱۳۶۷، پس از درگذشت استاد منزل مسکونی وی از سوی شهرداری تبریز خریداری و با توافق خانواده استاد و همکاری آن‌ها در اهدای وسایل وی به موزه ادبی استاد شهریار تبدیل شد. این موزه از آن دوران تا به امروز زیر نظر این نهاد اداره می‌شود. پس از افتتاح موزه در سال ۱۳۷۰، در فراخوانی از مردم دعوت شد تا اسنادی را که از این شاعر گرانقدر در اختیار دارند، در اختیار موزه قرار دهند و در نتیجه این اقدام، مردم کلیه اسناد و مدارک مربوط را به موزه سپردند و حتی بسیاری از شاعران آذربایجان وسایلی با ارزش مانند کمانچه‌ای از کشور آذربایجان، بشقاب قدیمی شاعر زنجانی و … را به موزه اهدا کردند. قدمت این خانه به سال‌های دهه ۱۳۳۰ باز می‌گردد و دارای زیربنایی در حدود ۲۵۰ مترمربع و مساحتی بالغ بر ۲۴۱ و شامل دو طبقه (فوقانی و زیرزمین) با مصالح جدید است. خانه استاد شهریار در سال ۱۳۸۶ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره ۲۲۷۲۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه موزه استاد شهریار در یکی از محله‌های قدیمی شهر تبریز به نام محله مقصودیه و در خیابان ارتش جنوبی واقع است. برای دسترسی به این مجموعه می‌توانید از  از سمت خیابان طالقانی یا ارتش جنوبی به خیابان ارگ جدید وارد شوید و پس از کمی پیاده‌روی به محله مقصودیه برسید. خانه استاد شهریار با پلاک ۲۱، در کوچه مقصودیه قرار دارد. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به این مکان نیز ایستگاه میدان ساعت است. درمجموع، بیش از ۵۰۰ قطعه از آثار لوازم شخصی استاد شهریار مانند کتاب‌ها، کیف، عصا، آثار چاپ شده، دفترها و اوراق دست‌نویس آثار وی، نسخه قرآنی که توسط ایشان با خط نسخ نوشته شده، لوازم تحریر، وسایل شخصی و لوازم زندگی، آلبوم‌های عکس و انواع یادبودها و هدایای داخلی و خارجی این شاعر اندیشمند و فرزانه در معرض نمایش عموم قرار داده شده است. در قسمت زیرزمین موزه نیز عکس‌های استاد از دوران زندگی مختلف وی، واحد سمعی-بصری و قسمتی برای استراحت میهمانان و بازدیدکنندگان موزه قرار دارد. همچنین سه تار معروف استاد نیز برای نمایش عموم قرار داده شده است.

اکثر بناهای تاریخی بازمانده از حکومت دوره قاجار در پایتخت، در مناطق مرکزی و شمال تهران واقع شده‌‌اند؛ اما یکی از معدود بناهای تاریخی شرق تهران «عمارت ارباب هرمز» است که در منطقه تهرانپارس قرار دارد. این بنا امروزه میزبان موزه گرافیک ایران است. در این بنای دو طبقه می‌توان تلفیقی از معماری سنتی با معماری غربی را مشاهده کرد. این عمارت در دهه ۹۰ مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و در سال ۱۳۹۳، کار آن به پایان رسید. در بازسازی بنا سعی شده است کلیه شواهد دوره‌‌های مختلف آن قابل شناسایی باشند و در سال ۱۳۸۴ به شماره ۱۴۶۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. برای دسترسی به عمارت ارباب هرمز می‌توانید از اتوبوس‌های مسیر پایانه علم و صنعت-شهرک فرهنگیان و پایانه علم و صنعت-خیابان استقلال استفاده کنید و در ایستگاه پارک پلیس پیاده شوید. بعد از پنج دقیقه پیاده‌روی در پارک پلیس، به عمارت ارباب هرمز می‌رسید. همچنین می‌توانید با استفاده از خط دو مترو (صادقیه-فرهنگسرا) به ایستگاه تهرانپارس بروید و از خیابان حجربن عدی به‌سمت شمال تا پارک پلیس را با تاکسی یا اتوبوس‌ طی کنید. اگر قصد سفر با وسیله نقلیه شخصی را دارید، می‌توانید از بزرگراه شهید باقری شمال به بلوار استقلال و عمارت ارباب هرمز بروید.

تاریخچه عمارت ارباب هرمز : بنا بر شواهد و مستندات تاریخی، عمارت مجیدآباد یا ارباب هرمز، بنایی متعلق به اواخر دوره قاجار است که در قریه‌ای به نام مجیدآباد قرار داشت. بنا بر اسناد، زمین‌های این منطقه ابتدا در تصرف عین‌الدوله صدراعظم دربار قاجار بود و نخستین مالک این اراضی و عمارت، مرحوم حاج محمدخان ابری (بسطامی) معروف به حاجب‌الدوله است. بعدها این عمارت توسط هرمز آرش از وراث حاجب‌الدوله خریداری شد. وی تغییراتی را در بنا اعمال کرد. پس از مرگ ارباب هرمز در دهه ۵۰ و مهاجرت خانواده او به خارج از کشور، این عمارت مدت‌ها به‌صورت متروکه بود. با پیگیری دوستداران میراث فرهنگی از سال ۱۳۸۵، مرمت و احیای این بنا در دستور کار شورای شهر تهران قرار گرفت و پس از تصویب این امر، در ۱۵ اسفند ۱۳۹۰ خورشیدی، سازمان زیباسازی شهر تهران اقدام به مرمت و بازسازی این بنا کرد. در اوایل بهار ۱۳۹۳ مرمت این بنا به پایان رسید.

ارباب هرمز کیست؟ هرمز آرش معروف به ارباب هرمز یکی از زرتشتیان متولد در محله خیرآباد یزد بود. وی با حاصل کار و تلاش خود در هندوستان، به ایران بازگشت و در سال ۱۳۲۷ خورشیدی، تهرانپارس فعلی را از بیوه ابوالقاسم‌خان بختیار، بی‌بی عظیمه خانم بختیار، سه دانگ به نام خود و سه دانگ به نام همسرش، پری آگاهی آرش، خریداری کرد. این محدوده با حدود ۳۶ میلیون متر مربع مساحت، شامل سه قریه مجیدآباد، مهدی‌آباد و حسین‌آباد می‌شد. سپس هرمز آرش با مشارکت آقایان وفادار تفتی و رستم مرزبان و کمک آقایان مهندس ناصرزاده، پورتیمور و مهاجر، اقدام به نقشه‌برداری، خیابان‌کشی، تفکیک اراضی و احداث مراکز عام‌المنفعه شامل درمانگاه، مراکز پلیس، منابع آب، برق‌رسانی، مدارس، مساجد و غیره کرد.

معماری عمارت ارباب هرمز : عمارت فعلی معروف به ارباب هرمز مساحت تقریبی ۹۰۰ مترمربع دارد و به سبک ترکیبی از معماری سنتی با معماری غربی، در دو طبقه ساخته شده است. این بنا به‌همراه زیرزمینی کوچک در ابتدا در باغی به وسعت یک میلیون مترمربع بنا شده بود که در حال حاضر ۴۲ هزار مترمربع از آن باقی مانده است. فرم بنای موجود با شکل اولیه آن بسیار متفاوت است و بنا حداقل در چهار مرحله دچار تغییرات اساسی شده است. مطابق شواهد، بنای اولیه منطبق با الگوی کوشک‌های ایرانی و با ابعادی کوچک‌تر بود که تزیینات گچ‌بری و کاشی‌کاری آن به‌صورت نخاله ساختمانی در گمانه‌زنی‌ها به دست آمد. در مرحله بعد این بنای زیبا به‌شکل یک کوشک تابستانی با فضاهای باز، بازسازی می‌شود و نهایتا با حضور ارباب هرمز در بنا، پس از توسعه در دو جبهه غربی و شرقی، قسمت‌های ستون‌دار داخلی با اجرای جرزهای باربر از هم جدا می‌شوند.

موزه گرافیک ایران : موزه گرافیک ایران، اولین موزه طراحی گرافیک در آسیا است و شامل گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ گرافیک ایران می‌شود. این موزه سالانه میزبان گالری‌های متعددی از آثار هنری هنرمندان گرافیست ایرانی و خارجی است. بازدید از موزه گرافیک ایران و عمارت ارباب هرمز از روز‌های یکشنبه تا پنجشنبه در نیمه اول سال از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۸ و در نیمه دوم سال از ساعت ۹ تا ۱۷ امکان‌پذیر است.

خانه حسن‌پور اراک در زمان حکومت احمد شاه قاجار بنا و در ابتدا شرکت فرش در آن را‌ه‌اندازی شد. بعدها این خانه به مدرسه مجیدی تغییر کاربری داد. در نهایت این بنا به خانه مسکونی مرحوم جواد حسن‌پور و بعدها به موزه صنایع دستی و هنرهای سنتی تبدیل شد که از نمایشگاه‌های گوناگون تشکیل یافته است. خانه حسن پور از خانه‌های تاریخی اراک با صد سال قدمت است که در دوره احمد شاه قاجار بنا شده است. تحقیقات صورت گرفته حاکی از آن است که ساخت بنا در زمان یکی از تاجران و بازرگانان فرش در سلطان آباد (اراک امروزی) که حاج علی مشیری نام دارد، صورت گرفته است. این خانه تاریخی در ابتدا مکانی به عنوان شرکت فرش و بعدها به عنوان مدرسه‌ای که مدرسه مجیدی نام داشت، به تعلیم و تربیت پرداخته و نام آخرین مالک خانه مرحوم جواد حسن‌پور نام دارد که به‌عنوان خانه مسکونی مورد استفاده قرار داده است. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال ۱۳۴۷ خانه را از وارثان آقای حسن‌پور خریداری کرده و به بازسازی و مرمت بنا پرداخته است. سرانجام در بیستم خرداد ماه سال ۱۳۸۲ به عنوان موزه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در مرکز استان به بهره‌برداری رسیده است.

این بنا دو طبقه بوده و در زمینی به مساحت ۶۰۰ مترمربع ساخته شده است. طبقه همکف برای اتاق‌های زمستان‌نشین، مطبخ، انبار آذوقه و ورودی اصلی بنا و طبقه اول برای اتاق‌های شاه‌نشین و تابستان‌نشین در نظر گرفته شده است. مانند ساختمان‌های اولیه مسکونی شهر سلطان آباد (اراک فعلی) بنایی درون‌گرا است که شامل یک حیاط مرکزی بوده و در سه جهت شرق، غرب و شمال اتاق‌هایی دارد که رو به حیاط می‌شود. خشت سازه اصلی ساختمان را تشکیل داده است. خانه به وسیله آجر نماکاری شده است و بیشتر تزئینات بنا را کاشی‌کاری و آجرکاری تشکیل می‌دهد. این خانه از سه طرف غرب، شرق و شمال شامل بخش شبستان و اعیان‌نشین می‌شود. اطاق‌های مسکونی، آشپزخانه، انبار، دستشویی و نانواخانه در سمت شبستان‌ها قرار دارد. مکان هایی مختص ذخیره انواع مواد غذایی در آشپزخانه و انبار به کار رفته است. سر تا سر بخش اعیان‌نشین به وسیله درها و گذرگاه‌ها به همدیگر مرتبط می‌شوند. حدود ۱٫۵ متر کف حیاط پایین‌تر از کف خیابان بوده و نور مورد نیاز اتاق‌ها از حیاط تامین می‌شود. سنگ آهک، آجر، خشت، گل و چوب مصالح  این خانه را تشکیل می‌دهد. همه نمای بیرونی ساختمان با آجر، کاشی و شکل‌های اسلیمی آجری آراسته شده است.

مسیر دسترسی :  برای رفتن به موزه حسن‌پور وارد بافت تاریخی اراک و مجموعه بازار درگذار سپهداری به فاصله ۵ متری از گذر اصلی مجموعه شوید. به گونه‌ای که از این موزه می‌توانید به کهن‌ترین مسجد و مدرسه شهر اراک یعنی مدرسه سپهداری و همچنین به حمام چهارسوق که حمام قدیمی شهر است و دیگر نقاط بازار مانند قدیمی‌ترین بانک که بانک ملی نام دارد، برسید.