دیدنی
باغ نارنجستان قوام شیراز
باغ نارنجستان قوام در شهر شیراز در محله بالا کفت و تقریبا در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی‌خان زند قرار دارد. این باغ و عمارت از مجموعه ارزشمند دوران قاجار در شیراز است و به علت وفور درختان نارنج به باغ نارنجستان نامیده می‌شود. احداث این باغ و مجموعههای آن بوسیله علیمحمد خان قوامالملک آغاز و در سال ۱۳۰۰هـ . ق بوسیله فرزندش محمد رضا قوامالملک تکمیل گردید. این باغ در جبهههای شمالی، جنوبی و شرقی دارای ساختمان می‌‌باشد. عمارت اصلی با ایوان دو ستونه در جبهة شمالی، با شیوة معماری دورة زندیه در دو طبقه و یک زیرزمین می‌‌باشد. در دو طرف ایوان بزرگ دو راه برای ورود به سایر قسمتها تعبیه شده است که با کف محوطه دو متر اختلاف دارد. ستونهای ایوان بزرگ از سنگ مرمر یکپارچه، با بدنهای استوانهای و سرستونهای دارای مقرنس تشکیل شده است. بالای عمارت دارای ۳ هلالی با نقوش اسلیمی می‌‌باشد، که در وسط آن دو شیر که صفحهای را نگاه داشتهاند و بر روی آن آیة نصر من الله و فتح قریب نوشته شده است که دو فرشته هم از بالا آن را نگاه داشتهاند و در طرفین دو هلالی دیگر صحنه‌ای از شکار آهو، توسط پلنگ به چشم میخورد. عمارت نارنجستان در باغی به وسعت ۳۵۰۰ متر مربع در دو جبهه شمالی و جنوبی بنا شد. این باغ در اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۳ به شماره ۱۰۷۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این باغ در سال ۱۳۴۵ به دانشگاه شیراز واگذار گردید و بین سالهای ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۸ مورد استفاده موسسه آسیایی تحت نظارت پرفسور آرتور پوپ بود و در سال ۱۳۷۸ در اختیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز قرار گرفت.
عجیب‌ترین بنای ساسانی
میل میلونه را شاید بتوان عجیب ترین بنای ساسانی لقب داد که در شهر نیمور در ۵ کیلومتری شهرستان محلات در استان مرکزی قرار دارد. این میل، بنایی سنگی بسیار عظیم و باستانی است که از سنگ و ساروج ساخته شده و قدمت آن به دوره ساسانیان باز می‌گردد. میل میلونه بازمانده یک ساختمان سنگی عظیم با قدمت بسیار است که از سنگ و ساروج و در قسمت بالایی آن همراه با رگهای آجر ساخته شده است، همچون مجسمه ابوالهول به شدت فرسایش یافته است چنین به نظر می‌رسد که میل میلونه نبش یک ساختمان سنگی آجری عظیم بوده که چهار پایه داشته و حتی دو پایه از این چهار پایه تا حدود سال پیش بر جای مانده بود. زمین های اطراف میل میلونه را از قدیم به نام چهار طاقی می‌شناختند و امروزه نیز چنین است. می گویند این بنا به احتمال زیاد باقیمانده‌ای از آتشکده‌ای به نام ورنه یا سرزمین محروسه پایینی است که در تاریخ باستان به آن اشاره شده است. برخی نیز معتقدند این بنا برج مراقبتی برای قلعه جمشیدی بوده‌است. با همه اینها، میلونه بنایی ۸ متری است و ساختمان مربوط به میل آن ۴ نبش است و زمینی به اندازه ۴ جریب دارد که تقریباً برابر ۳۲۰۰ مترمربع می شود و داخل این نبش‌ها قرار می‌گرفته است.
در «تاریخ قم» درباره میل میلونه آمده است: «آن بنای عجیبی است و تا امروز نقش‌های آن باقی‌اند. در غرب نیمور در میان اراضى کشاورزى ستونى از سنگ‌هاى ریز که با ملات ساروج روى هم چیده شده‌اند وجود دارد. بلندى این ستون ۷ تا ۸ متر است و نشان از یک چهار طاقى دارد که آتشکده بوده است. این بنا را هم اکنون میل میلونه مى‌گویند، ولى به احتمال قوى باقى مانده آتشکدهء «وره» است که در کتب تاریخى هم از آن یاد شده است. قلعه جمشیدى که بنا به روایتى هسته اولیه نیمور بوده، کمى بالاتر از این آتشکده واقع شده است.» می گویند این بنا به احتمال زیاد باقیمانده‌ای از آتشکده‌ای به نام ورنه یا سرزمین محروسه پایینی است که در تاریخ باستان به آن اشاره شده است. برخی نیز معتقدند این بنا برج مراقبتی برای قلعه جمشیدی بوده‌است . کشاورزان نیم‌وری به غیر از میل میلونه نام «چهار طاقی» را برای این بنا به کار می‌برند و زمین‌های اطراف میل میلونه هم به همین نام شناخته می شود. به گفته اکثر پیرمردان کهنسال آثار بسیار زیادی مانند حوض و حوضچه‌ها و … در زیر این زمین ها مدفون است. احتمال دارد که میل میلونه بقایای ساختمانی باشد که حدود (۱۰۵۰) سال پیش نویسنده تاریخ قم از آن به عنوان (خفرهاد) یا (خفریه) یاد کرده است. «گویند که نیمور را سه برادر بنا کرده‌اند… و گویند که خواهر ایشان (خفریده) بنا کرده است و به نام خود نهاده و گویند که خفرهادبن سهره …. بنا کرده است و به نام خود نام نهاده و آن بنای عجیبی است و تا الیوم قایم و محکم است و نقش‌های آن باقی‌اند، گویا نقاشان آن بامداد در آن آمده و شبانگاه بیرون رفته.» (قمی، حسن‌بن محمد، تاریخ قم). میل میلونه در بین کشاورزان نیم‌وری به نام «چهار طاقی» نیز شناخته می‌شود. میل میلونه در سال ۱۳۸۶ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۹۶۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
زیباترین کاشیکاری دنیا
تکیه معاون الملک از آثار به جا مانده دوره قاجار در مرکز شهر کرمانشاه است که شاید بتوانیم آن را یکی از زیباترین بناهای دنیا از نظر کاشی کاری و تزئینات بنا بدانیم. ساختمانی که عمر آن به دوره قاجاریه در کرمانشاه می رسد و کاشی های منحصر به فردش آن را از دیگر بناهای تاریخی و مذهبی ایران متمایز می کند. برای دیدن تکیه معاون الملک باید به بافت قدیمی شهر کرمانشاه سری بزنید و آن را در محله آب شور‌ان قدیم و در خیابان شهید حداد عادل امروز ببینید. این بنا در سال ۱۳۲۰ هجری قمری توسط حسین خان معین الر‌عایا (پدر معینی کرمانشاهی، شا‌عر معاصر) برای برگز‌ار‌ی مراسم مذهبی بنا شد و بعدها، در سال ۱۳۲۷ در گرماگرم مبارز‌ات مشروطه خو‌اهی گروهی از مشروطه خو‌ا‌هان به علت آن که تکیه معاون الملکملک محل اجتما‌ع مخالفان مشروطه شده بود با استفاده از توپ های سنگین این بنا را به آتش کشیدند. با فروکش کردن آتش هرج و مرج، حسن خان معین الر‌عایا معروف به معاون الملک در سال ۱۳۰۷ به بازسازی مجدد این بنای باشکوه پرد‌اخت. کارشناسان میراث فرهنگی و معماران باسابقه ایرانی معتقدند که کاشیکاری های تکیه معاون الملک تاریخ اسلام و ایران را روایت می کند که بیشتر برجسته و نیمه برجسته هستند و صحنه‌هایی از غزوات حضرت محمد(ص)، نبردهای حضرت علی(ع)، حوادث کربلا، تصاویر سلاطین باستانی ایران و… را به تصویر می کشند . حسینیه در حقیقت صحن کوچکی است که در اطراف آن حجره های دو طبقه و طاق نماهای متعددی قرار گرفته است که سراسر دیوارهای آن با کاشیکاری زیبا آراسته شده است. داخل طاق نماهای این بخش به وسیله تابلوهای کاشیکاری شده پوشیده شده است.
در تکیه معاون الملک چه می بینید؟
تکیه معاون الملک سه در ورودی دارد که در غربی به خیابان حداد عادل در شمالی به کوچه معاون الملک و در جنوبی به کوچه ایلخانی مشرف است. این تکیه از سه قسمت مجزا تشکیل شده که به حسینیه، زینبیه و عباسیه معروف هستند. حسینیه این بنا در حدود شش متر از سطح خیابان پائین تر است به طوری که برای ورود به حسینیه باید از ۱۷ پله بزرگ عبور کنید، در کنار پله های ورودی، سقاخانه کوچکی وجود دارد که به وسیله کاشی هایی با نقوش حضرت ابوالفضل (ع) تزئین شده است. حضرت ابوالفضل سوار بر اسب، شمشیر به کمر و پرچم در دست دارد. روی پرچم جمله “نصر من الله و فتحاً قریب” نوشته شده است. جلوی پای سوار نیز تصویر کودک خردسالی دیده می شود. مردم محل سوار را به حضرت ابوالفضل و تصویر کودک را به حضرت سکینه نسبت می دهند که از عموی خود عباس طلب آب کرده است. از این رو این مکان را محترم شمرده و در آنجا نذر می کنند، شمع روشن کرده و طلب حاجت می کنند. سراسر نمای مدخل و سردر ورودی بنا نیز با کاشی های نفیس تزئین شده است. حسینیه در حقیقت صحن کوچکی است که در اطراف آن حجره های دو طبقه و طاق نماهای متعددی قرار گرفته است که سراسر دیوارهای آن با کاشیکاری زیبا آراسته شده است. داخل طاق نماهای این بخش به وسیله تابلوهای کاشیکاری شده پوشیده شده است این تابلوها، صحنه هایی از عزاداری شامل سینه زنی، قمه زنی همچنین تصاویری از خلفا و سلاطین ایران، بارگاه حضرت سلیمان را نشان می دهد، علاوه بر کاشی هایی با نقوش انسانی، کاشی هایی نیز با نقوش هندسی زیبا به کار رفته است.
زینبیه
بخش میانی یا زینبیه به صورت صحن مسقفی است که اطراف آن به وسیله حجره های متعددی احاطه شده است. غرفه های طبقه فوقانی، محل استقرار زنان شرکت کننده در مراسم سوگواری بوده است. سقف بنا به صورت گنبدی روپوش است که گنبد زیرین به صورت عرق چین و نمای گنبد فوقانی به صورت نمای فلزی است. تمام دیوارها و حجره های اطراف با کاشی های زیبا شامل ۱۸ تابلو از صحنه های غم انگیز کربلا نظیر آمدن زعفر جنی به خدمت امام حسین (ع)، رزم حضرت علی اکبر (ع)، رزم حضرت قاسم (ع)، رزم حضرت ابوالفضل (ع)، صحنه هایی از قیام توابین، به خاکسپاری شهدای کربلا توسط قبیله بنی اسد، صحنه ورود اهل بیت به مدینه، مجلس مختار و بردن اهل بیت (ع) و امام سجاد (ع) به خرابه های شام و مجلس یزید است. در بالای قسمت دیواره گنبد هشت تابلو کاشیکاری شده وجود دارد. این تابلوها عبارتنـد از صحنه‌ای از عروج پیامبر (ص) و دیدن حضرت علی (ع) در معراج، ضمـانت حضرت رضا (ع) از آهو، قربانی کردن حضرت اسماعیل (ع) توسط حضرت ابراهیم (ع)، نبرد حضرت علی (ع) با حب سردار خیبریان، باطل کردن جادوی جادوگران فرعون توسط حضرت موسی (ع) و مکتبخانه فرزندان حضرت علی (ع). در حاشیه پائین آن اشکال متعددی از سلاطین و پادشاهان اساطیری و تاریخی همچنین مرثیه های متعددی از محتشم کاشانی در اطراف بنا به چشم می خورد. خطاط این خطوط و اشعار در سقف دیوارهای زینبیه و حسینیه، میرزا حسنخان خطاط کرمانشاهی بوده است.
عباسیه
بنای عباسیه به صورت صحن وسیعی است که در قسمت شرقی آن بنای دو طبقه ای ساخته شده و در قسمت جنوبی آن ایوانی با دو ستون آجری برپا شده است. دیوارهای عباسیه نیز با کاشی های رنگارنگی تزئین شده که بر روی آنها، صحنه هایی از ورود حضرت یوسف به کنعان، بارگاه حضرت سلیمان و تصاویری از آستان مقدس حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) دیده می شود. در این صحن نیز، تصاویری از شخصیت های مذهبی، سیاسی و مهره هایی از رجال دوره قاجار کرمانشاه در این دوره از جمله حسن خان معاون الملک و آیت الله سید حسین حائری طباطبایی بر روی کاشی ها نقش بسته است.
میر؛ یک مسجد با ۲ محراب
به جرات می‌توان گفت مساجد یكی از بخش‌های جدایی‌ناپذیر معماری ایرانی است. پس از ورود اسلام به ایران و در سراسر تاریخ این سرزمین نمی‌توان شهری را جستجو كرد كه در آن مساجد متعددی از دوران مختلف تاریخی به یادگار باقی نمانده باشد. یكی از اصلی‌ترین بخش‌های هر مسجد را محراب مسجد تشكیل می‌دهد. نمادی كه جهت قبله و سجده‌گاه مسلمین را نشان داده و عامل پیوند و اتحاد نمازگزاران است. در شهر نطنز مسجدی وجود دارد كه محراب آن به نوعی شگفت‌انگیز و متفاوت از دیگر محراب‌های مساجد ایران است. داستان این محراب از این قرار است كه در این مسجد محرابی اصلی قرار دارد و دقیقا در طبقه بالای این محراب و در همان محل محراب دیگری ساخته شده است كه تقریبا مشابه این نمونه از محراب‌های دو طبقه را در سایر مساجد بسختی می‌توان یافت . این مسجد در یكی از محله‌های غربی شهر نطنز به نام میر و در اواسط كوچه‌ای به همین نام، قرار گرفته است. مسجد میر امروزه از نظر وسعت بسیار كوچك است ولی در گذشته از وسعت بیشتری برخوردار بوده كه تا چندی پیش ویرانه‌های آن وجود داشته اما اكنون در آن ساخت و ساز‌های جدید انجام گرفته است. سردر بنا به عرض ۱۰۷ سانتی متر یک سردر بلند و نیمه‌ویران از نوع طاق ضربی آجری به حساب می آید که در طرفین دارای دو طاقنمای تزیینی در دو طبقه است. در حاشیه لبه طاق سردر موجود نوشته‌هایی به خط ثلث برجسته گچبری شده كه به مرور زمان در اثر عوامل جوی نه تنها قسمت بیشتر آن فرو ریخته بلكه بخش باقی مانده نیز ناخوانا شده است.
در دو سوی فضای داخلی سردر نیز دو طاق نمای آجری طاقچه مانند جاسازی شده است. سقف سردر با آجرهای نقش‌دار تزئین یافته كه لبه آن را كتیبه گچبری كه سقف را دور می‌زند فراگرفته است. ورودی شبستان در سمت چپ راهرو یا دالان ورودی که به عرض ۰۷/۱ و طول تقریبی ۶ متر است، قرار دارد . شبستان مسجد، مربع شکل و طول هر ضلع آن در حدود شش متر است. این شبستان، ۹ گنبد کوچک دارد که بر چهار ستون مکعب شکل به قطر هر یک ۱۷/۳ متر قرار دارند. باتوجه به ویژگی های محراب به نظر می رسد که اصل بنا متعلق به دوره سلجوقی باشد که در دوره مغول بازسازی و سردر حاضر ساخته شده است . دیگر بخشی های مسجد فاقد ارزش تاریخی و هنری است. این مسجد که در تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۱۳ با شمارهء ثبت ۲۰۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده؛ در دهه‌های اخیر مورد بازدید گروهی از باستان‌شناسان قرار گرفته و هر یك به نحوی به بررسی و اظهار نظر در مورد آن پرداخته‌اند، از جمله آندره گدار در مورد مسجد میر چنین می‌گوید: «این مسجد كوچك، فضای مربعی است كه چهار ستون داخلی آن را به ۹ قسمت تقسیم كرده است. در پهلوی آن دهلیز درازی است و در انتهای دهلیز شبستان اتاق جدیدی است كه قسمت بیشترش از سطح زمین پایین‌تر است.» او این محراب را سلجوقی معرفی می‌كند. هیات باستان‌شناسی ایزمئو ایتالیایی نیز كه سال ۱۹۶۶ به دعوت سازمان باستان‌شناسی به بررسی آثار تاریخی نطنز پرداخته‌اند از دیدگاه دیگری مسجد را مورد بررسی قرار داده‌اند. گزارش این هیات حاوی چند نكته است یكی این كه ساختمان اولیه مسجد بزرگتر از بنای كنونی بوده است و بخش شمال و شمال شرقی و جنوب شرقی ساختمان كنونی را دربر می‌گرفته است. دیگر این‌كه با توجه به ارتفاع سردر، دو طبقه بودن ساختمان (احتمالا به طور قرینه) قریب به یقین به نظر می‌رسد.
پل میر بهاءالدین
به زنجان که بروید، در کنار همه آثار و ابنیه تاریخی این شهر می توانید پل میر بهاءالدین را هم ببینید که اگرچه قدمت آن به دوره قاجاریه می رسد اما هنوز هم یکی از پل های استوار این شهر است که روی رودخانه زنجانرود قرار دارد. پل میربهاءالدین را با نام های پل کهنه و پل اژدهاتو هم می شناسند که در محور جنوبی حومه شهر زنجان در مسیر استان‌های زنجان به کردستان ساخته شده است و می گویند از ساخته های زمان حکومت ناصر الدین شاه است. این پل توسط یکی از متمکنین به نام حاج میرزا بهاء الدین زنجانی که از تجار بنام ناحیه خمسه بوده، در سال ۱۳۱۲ هجری قمری ساخته شده و در سال ۱۳۳۶ با شماره ۱۴۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. سرتاسر این پل آجری است اما طاقی های زیر آن که وسطی از بقیه بزرگتر است، نمای زیبایی به پل داده است. طاق های این پل عریض است و به سبک جناقی یا ضربی ساخته شده و هماهنگی زیبایی در آن لحاظ شده است. دهانه میانی از دو دهانه دیگر بزرگتر است و روی بزرگترین طاق آن به خط معقلی بسیار زیبا تاریخ ساخت آن همراه با ذکر مقدس یا علی بصورت قرینه حک شده است. طول پل میربهاءالدین به ۱۰۰ متر می رسد و عرض آن با احتساب جان پناه‌ها ۷۰/۶ متر است. ارتفاع پل هم در بلندترین نقطه حدود ۱۱ متر است. روی هر کدام از پایه های این پل دو غرفه بر روی یکدیگر ساخته شده است. غرفه زیرین که کوتاهتر و دارای طاق گهواره ای است ۴ متر عرض و ۳/۲ متر ارتفاع دارد.
غرفه فوقانی با طاق جناغی پنج و هفت ۶۰/۴ متر ارتفاع و ۴ متر عرض دارد. اما کار این غرفه ها چیست؟ آنها علاوه بر عبور دادن آب های طغیانی، وزن و فشار وارد بر پایه ها را هم کم می کنند. غرفه های پایه جنوبی با راه پله مارپیچ شکلی به هم ارتباط دارند. سرتاسر این پل آجری است اما طاقی های زیر آن که وسطی از بقیه بزرگتر است، نمای زیبایی به پل داده است. طاق های این پل عریض است و به سبک جناقی یا ضربی ساخته شده و هماهنگی زیبایی در آن لحاظ شده است . پل تاریخی میر بهاءالدین را باید قدیمی ترین و بزرگترین پل به جا مانده روی زنجان رود دانست که بیش از صد سال قدمت دارد. این پل اخیرا با لامپ های ال ای دی رنگی تزئین شده و نورپردازی زیبایش آن را تبدیل به یکی از دیدنی ترین جاذبه های شهر زنجان کرده است که باید آن را در محور جنوبی حومه شهر و بر روی زنجان رود در مسیر زنجان به کردستان ببینید. بد نیست بدانید که زنجان رود یکی از شعب قزل اوزن است که از شهر زنجان می‌گذرد. این رود در زمستان و بهار دارای آب است و در تابستان خشک می‌شود.