یزد

 
 

موزه وزیری یزد

5y6J9iCU7i6K5j-9056303e19704dd392d2d8755db48b38

موزه وزیری یزد که زیر نظر آستان قدس رضوی اداره می‌شود، تنها یک موزه نیست؛ بلکه مجوعه‌ای است با یک کتابخانه‌ی غنی که پژوهشگران و محققان در زمینه‌ی نسخ خطی، چاپ سنگی و اسناد تاریخی می‌توانند به آن مراجعه کنند. در این موزه کتابخانه ۴۹۴۰ نسخه‌ی خطی، ۵۵۳۰ نسخه‌ی چاپ سنگی، ۷۰ هزار سند تاریخی و ۲۵۰ هزار کتاب چاپی نگهداری می‌شود. همچنین در مجموعه وزیری می‌توان ده‌ها مرقع، صدها سکه، هزاران قطعه عکس از مراجع، بزرگان، علما و اماکن تاریخی و جاهای دیدنی یزد، ابزار و ادوات جنگی، عودسوز، ابزار و اشیای توزین، سماور، لباس‌های سنتی و قدیمی، مهر و نگین انگشتری، تابلوهای نقاشی، قلمدان و وسایل تزیینی و هنری را مشاهده کرد. همه روز به جز روزهای تعطیل از ساعت ۷ صبح تا ۱۹ می‌توانید از این موزه بازدید کنید.

میدان ساعت یزد

clock-tower-5

میدان ساعت یزد که با نام‌‌ میدان وقت ‌الساعت نیز شناخته می‌شود، قدیمی‌ترین و اولین ساعت شهری ایران را در خود جای می‌دهد. برج ساعت یزد ساختمانی خشتی و به شکل مکعب مستطیل است که ساعتی در بالای خود دارد. این ساعت ساخته‌ی فردی به نام ابوبکر است که در شهر یزد، ساعت‌ساز بود. ساخت برج ساعت به زمان قاجار برمی‌گردد و طاق، قوس‌ها، تزیینات آجری و کاشی‌کاری‌های منقوش به خطوط آیات و… به آن جلوه‌ای خاص داده‌اند. این ساعت در سال ۷۲۵ هجری قمری در مدرسه رکنیه، کنار یکی دیگر از جاذبه های گردشگری یزد، یعنی مسجد جامع یزد نصب شد. این میدان در تاریخ ۱۳۷۸، با شماره ۲۶۵۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

طولانی‌ترین قنات در جهان

75335

طولانی‌ترین قنات در جهان، به نام «قنات زارچ» در استان یزد واقع شده است. این قنات ۱۰۰ كيلومتر طول دارد و از جاهای دیدنی یزد به شمار می‌آید. مجموعه مطالعات تاریخی درباره قنات زارچ، این احتمال را تقویت می‌کند که زمان بهره‌برداری از این قنات در حدود سال‌های ۱۳۰۰ میلادی است. پس از ورود اسلام به ايران، مسجد جامع تاریخی شهر يزد نيز در حريم قنات زارچ ساخته شد و چند ميله چاه اين قنات در محدوده اين مسجد قرار گرفت تا علاوه بر پر كردن آب انبار وسيع زير مسجد، نمازگزاران بتوانند از طريق پاياب برای وضو گرفتن از آب قنات استفاده كنند كه اين پاياب هنوز هم قابل استفاده است. در تاریخچه مسجد جامع یزد نیز ذکری از این قنات به میان آورده شده و نوشته‌اند:‌ «…در قرن چهارم هجری ابوعلا کالنجار پایابی بر مسجد جامع ساخت که قنات زارچ از میان آن می‌گذشته..»

مبدأ قنات در حوالی روستای فهرج است که پس از طی روستاهایی مانند خویدک، دهنو و اکرمیه وارد شهر یزد شده از محلات مختلف شهر از جمله میدان امیر چقماق عبور کرده و پس از گذر از مسجد جامع، از شهر یزد خارج و به طرف زارچ حرکت می‌کند. مسیر دقیق قنات بر اساس مندرجات ثبت شده در حدود و مشخصات قنات در سند مالکیت آن آمده است. این قنات سه شاخه جدا از هم به نام‌های شیرین، شور، ابراهیم خویدکی دارد. تعداد میله چاه‌هایی که در طول این سه شاخه حفر شده بیش از یک هزار حلقه تخمین زده می‌شود که در نوع خود بی‌نظیر است. شاخه شور قنات زارچ از پایاب مسجد جامع یزد می‌گذرد.  این پایاب در حدود ۶۰ پله دارد که دسترسی به آب قنات را میسر می‌کند. دلیل شوری آب این شاخه این است که مادرچاه در منطقه آب شور قرار گرفته و آب آن نسبت به دو شاخه دیگر دارای کیفیت نامطلوب‌تری است و به اصطلاح محلی لب‌شور است. شاخه‌ شيرين و ابراهيم خويدكی، شاخه‌های خشک شده قنات زارچ هستند و هم‌ اكنون تنها شاخه شور به طول ۷۲ كيلومتر آبدهی دارد كه آبدهی اين شاخه در بالا‌دست قنات ۶۰ ليتر در ثانيه بوده، اما در مظهر قنات ۲۸ ليتر در ثانيه است. از آب قنات زارچ ۸۰۰ خانوار كشاورزی استفاده می‌كنند. تعداد مالکان این قنات ۱۰ نفر و اراضی تحت کشت آن ۴۰ هکتار است.

از ویژگی‌های دیگر قنات زارچ می‌توان به مربعی بودن مقطع چاه‌های آن در مقایسه با همتایان دیگر اشاره کرد كه مقطعی بیضوی یا دایره‌وار دارند. پیشینه حفر چنین چاه‌هایی به زمان زرتشتیان بر می‌گردد. مدیریت، حفظ، نگهداری، تقسیم و توزیع آب به عهده شورای قنات زارچ است که پنج نفر عضو داشته و از سوی کلیه مالکان و شاربین قنات انتخاب می‌شوند. دو نفر از محل سرچشمه زارچ و سه نفر از محل توده زارچ انتخاب می‌شوند. شورای قنات یک نفر را به‌عنوان نماینده تام‌الاختیار به مدت یک سال معرفی می‌کند تا از کلیه مالکین و شاربین قنات خودیاری جمع کرده و همچنین رابط بین کشاورزان و ادارات مربوطه باشد. نماینده مذکور جهت حفاظت و نگهداری و حفر پیشکار قنات (محل انتهای قنات در کوره پس از مادر چاه را پیشکار گویند)، مقنی و کارگر قنات را به کار می‌گیرد تا به نحو احسن هر گونه عملیات مورد نیاز را به خوبی انجام دهد و دستمزد کارگران را پرداخت کند.

از سوی شورای قنات دو نفر به‌عنوان میراب جهت توزیع و تقسیم آب قنات، یکی در محل سرچشمه و دیگری در محل توده زارچ به مدت یک سال انتخاب می‌شوند. میراب با مراجعه به دفاتر آب برنامه و حقابه میزان مالکیت هر فرد و بر حسب نوبت، آب را به کشاورزان تحویل می‌دهد. سرچشمه زارچ دارای شش شبانه روز آب و محل توده زارچ نه شبانه روز آب دارد. همچنین دستمزد میراب که به نام “سد” معروف است از روی سهم آب کشاورزی در هر مدار ۱۵ روز یک بار به میزان یک جرعه آب (به مدت ۱۱ دقیقه) تحویل می‌شود. تا نیم قرن پیش آبدهی قنات زارچ بیش از ۱۵۰ لیتر در ثانیه بود، اما به دلیل حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق و نیمه عمیق در حریم آبی قنات، آبدهی آن به شدت كاهش یافته است. توسعه شهر یزد طی چند قرن گذشته، ساختمان‌سازی در حریم قنات، ریزشی بودن سقف و دیواره مجرای قنات و میله چاه‌ها، نشست فاضلاب‌ها به درون قنات و قرار دادن لوله‌های فاضلاب در برخی مناطق در دالان قنات مشکلات بسیاری را برای این قنات کهن به وجود آورده و در نهایت به مرگ خاموش آن منجر شده است. حتی در حال حاضر ۳۰ کیلومتری از قنات زارچ که از زیر شهر یزد عبور می‌کند در دو نقطه در بافت قدیم قرار دارد که این مناطق فاقد فاضلاب هستند و برخی از منازل مسکونی فاضلاب خود را به داخل قنات هدایت کرده‌اند، گرچه با تمهیداتی این معضل به حداقل رسیده، اما همچنان ادامه دارد. هدایت فاضلاب‌ها به قنات حتی سبب ایجاد گاز دی‌اکسید کربن در قنات شده كه این امر لایروبی را برای مقنیان مشكل و خطرآفرین کرده است. قنات زارچ در تاریخ ۱۶ تیر ۱۳۸۴ با شماره ۱۴۸۳۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. همچنین با توجه به اهمیت این سازه طویل نام آن در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.

زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه یزد

1200px-Alexander's-Prison

چنین روایت شده که اسکندر مقدونی، جهانگشای سلوکی که ایرانیان از او چندان دل خوشی نداشته‌اند، در محل کنونیِ مدرسه ضیائیه بنایی احداث کرد که به زندان اسکندر یا زندان ذوالقرنین شهرت یافت. این مکان البته بعدها تبدیل به مدرسه شد (چه تبدیلی از این بهتر؟) مدرسه‌ای که اینک هشتصد سال قدمت دارد. در کنار این جاذبه‌ عظیم، البته دو جاذبه‌ دیگر نیز می‌توانید بیابید که هر یک تنها ۳۰۰ متر با این بنا فاصله دارند: خانه‌ی لاری‌ها (عمارتی بزرگ و شگفت‌انگیز متعلق به عهد قاجار و به سبک زیبای معماریِ همان دوره) و موزه‌ی حیدرزاده (موزه‌ی مردم‌شناسی و سکه‌شناسیِ بسیار دیدنی، با سکه‌هایی به قدمت صدها و حتی هزاران سال.) اکنون – خوشبختانه یا متأسفانه – اثری از آن زندان معروف، زندان اسکندر یزد، بر جا نمانده است. تنها یک فرورفتگیِ گودال‌ مانند در بنا به چشم می‌خورد که برخی از قدما می‌گویند سیاهچال زندان مخوف اسکندر یزد بوده است. اما این گمان اشتباه است و گودال یادشده، در اثر فروریختگیِ بخشی از بنا ایجاد شده است. هشت قرن، یعنی هشتصد سال تمام، قدمت این بناست. در بسیاری از کشورها که به گردشگریِ تاریخی شهرت دارند، کمتر بنایی با این قدمت یافت می‌شود و مسئولین آن کشورها، وجود بناهایی مانند مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر یزد) را بر چشم می‌نهند. اصل ساختمانِ مدرسه ضیائیه در قرن هفتم به‌دست ضیاءالدین حسین رضی بر ویرانه‌های زندان اسکندر بنا نهاده شد و بعدها فرزندان او آن را تکمیل کردند. ساختنِ مدرسه با خشت خامِ یزد انجام گرفت و احتمالا به همین دلیل است که این بنا اینهمه سال، همچنان مانند کوهی استوار بر جای ایستاده است. بنا زندان اسکندر یزد ۱۸ متر ارتفاع دارد و درست کنار بقعۀ ۱۲ امام شهر خشتی جهان واقع شده است. گنبد زندان اسکندر یزد (مدرسه ضیائیه) که آن را نیز از خشت خام ساخته‌اند، بنایی با معماری آذری است. شیوه آذری یا آذربايجاني، سبکی منسوب به آذربایجان بوده که در معماری ایرانی پس از اسلام و در زمان حکومت ایلخانان بر ایران رواج یافت است و با عنوان سبک مغول یا ایرانی – مغول نیز شناخته می شود. در این بنا از تزئینات کاشی کاری استفاده نشده و تنها خشت در ساخت این بنای ساده و زیبا به کار رفته است، یادآور می‌شویم که حتی در مرمت گنبد زندان اسکندر یزد توسط استاد آخوند خرمی، در این قسمت نیز آجر استفاده شده است. شبستان بنای مدرسه ضیاییه یزد، محرابی را در میان خود دارد و  در اطراف صحن یا حیاط، رواق‌هایی به چشم می‌خورد که در قسمت ضلع غربی بزرگتر بوده و در کنار آنها محرابی از گچ وجود دارد. در حیاط زندان اسکندر یزد علاوه بر اِینوانچه‌های کوچک جلوی اتاق‌ها، چهار ایوان بلندتر نیز وجود دارد که بنا را به صورت چهارایوانی درآورده است. علاوه بر رواق‌ها، عنصر دیگری که در فضای صحن دیده می‌شود، پايابی با ۳۸ پله به عمق ۸/۲ متر از سطح زمين است که دسترسی به آب قنات اله آباد را ممکن می سازد. چاه آبی با قطر دهانه ی دو متر در وسط حیاط وجود دارد که به سردابی به عمق ۵ متر منتهی می‌شود و کف سرداب نیز حوضی قدیمی به عنوان یکی از آثار به جای مانده از بنای اولیه ساختمان وجود دارد. در در گوشه‌ی دیگری از حیاط زندان اسکندر اتاقی موسوم به اتاق بادگیر دیده می‌شود که در بازدید آن می‌توانید واردش شوید و از خنکای نسیم بادگیر بر فراز آن لذت ببرید. بر اساس شواهد تاریخی خاندان رضی، در اطراف مدرسه ضیاییه یزد خانه‌های عالی و بادگيرهای بلند ساخته بودند. در آن زمان این ساختمان درگاه بلند، دو مناره‌ی رفیع و باغچه‌ای پر از درخت داشت و کتابخانه و حمام در روبه روی بنا واقع شده بودند. با تمام این قسمت‌ها زندان اسکندر از بزرگ‌ترین‌ها و باشکوه‌ترین‌ها بناهای تاریخی یزد است که در نوعِ خود بی‌نظیر و منحصر به فرد است. این بنا در محلۀ کهنِ فهادانِ یزد که از جذاب‌ترین محله‌های تاریخیِ ایران است، عمری چند صد ساله دارد که در تور یزد بازدید از آن را نمی‌توان فراموش کرد.

آتشکده ورهرام و آتش ۱۵۰۰ ساله

آتشکده-ورهرام-یزد-696x464

یکی از تاریخی ترین شهرهای ایران، شهر یزد است که به گواه تاریخ زرتشتیان زیادی در این شهر در کنار مسلمانان زندگی می کردند. یکی از آثار تاریخی و باستانی یزد که از دوره ایران باستان به جا مانده است، آتشکده ورهرام زرتشتیان است که در حال حاضر به یکی از مکان های دیدنی تبدیل شده است و از جهت تاریخی و معماری، بنایی ارزشمند است. آتشکده ورهرام یزد محل نیایش زرتشتیان بوده است و مانند تمام عبادتگاه ها و آتشکده هایی که برای زرتشتیان وجود دارد، بی زرق و برق و ساده ساخته شده است. این بنا در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی در زمینی که چند نفر از زرتشتیان آن را وقف کرده بودند ساخته شد. اهمیت آتشکده ورهرام یزد به خاطر آتشی است که درون آن می سوزد و بر اساس گفته های تاریخ شناسان، این آتش ۱۵۰۰ سال قدمت دارد و به همین جهت برای زرتشتیان از قداست زیادی برخوردار است. این آتشکده که به آتش بهرام یا آتش ورهرام معروف است، در داخل ساختمان و در اتاقی وسط عمارت قرار گرفته است که به دور از تابش نور خورشید است. این آتش ۱۵۰۰ ساله در ظرفی بزرگ و با شکوه از جنس برنز و در یک محفظه شیشه ای قرار دارد. اینجا محلی برای نیایش زرتشتیان است.

ورود به آتشکده ورهرام یزد : در سال ۱۳۱۳ بود که پادشاه ایران رضا خان، با ساخت یک آتشکده مخصوص زرتشتیان در شهر یزد موافقت کرد و معماری آن توسط مهندسان پارسی طراحی شد. این آتشگاه  محل نیایش و ارتباط با خداوند بوده است و به همین دلیل ورود به آن آداب و رسوم خاصی دارد. لازم است هر شخصی که می خواهد وارد آن شود، پاکیزه باشد. زنان و مردان باید لباس های روشن بپوشند و بدون کفش وارد این محل شوند. لازم است مردان کلاه سفید به سر کنند و زنان از روسری های سفید استفاده کنند.

معماری آتشکده ورهرام یزد : معماری آتشکده ورهرام یزد به سبک هخامنشی است و البته از معماری آتشکده های پارسیان هند هم الهام گرفته است. وقتی به آتشکده وارد می شوید، باغی را می بینید که عمارتی بین آن قرار گرفته است و حوضی روبروی آن است. ساختمان این آتشکده ۲۱ متر ارتفاع دارد و در محیط آن درختان سرسبز قرار گرفته است. شاید برخی فکر کنند حوض این محوطه برای زیبایی است اما این طور نیست و برای قرار گرفتن عنصر آب در کنار آتشکده است. در جلوی ایوان آتشکده ورهرام یزد هم ستون های سنگی قرار گرفته است که به دست هنرمندان اصفهانی تراشیده شده است. کاشی کاری های این بنا هم خیره کننده است که روی آن ها نقش فروهر قرار گرفته است و هنر دست استادان یزدی است.