تاریخی
گوردخمه دکان داوود
در ایران باستان خاک سپاری مرده ها در گوردخمه ها انجام می شد، گورهایی که امروز از مکان های تاریخی جالبی برای بازدید شده اند. در کرمانشاه گوردخمه ای به اسم دکان داوود وجود دارد که تاریخ دوستان زیادی را برای بازدید به این شهر می کشاند. قبل از اینکه درباره گوردخمه دکان داوود حرف بزنیم خوب است بدانید که گورخمه با دخمه فرق دارد دخمه جایی در بالای کوه بود که جسد مرده ها در آنجا قرار داده می شود تا توسط حیوانات و پرندگان از بین برود اما گوردخمه آرامگاهی اتاق مانند است که در دل صخره ها و کوه ها حفاری می شد و به اندازه کافی بزرگ بود تا بتوان در آن اشیایی را قرار داد و مراسمی برگزار کرد. گور دخمههای ایران برای سه دوره مادها، هخامنشیان و پس از هخامنشیان هستند، در ایران فقط یک گوردخمه در تپه حسنلو است که برای دوره قبل از مادهاست. گور دخمه ها از نظر نمای بیرون سه دسته هستند: گوردخمه هایی که نمای ورودی آن ها ستون آزاد دارد، گوردخمه هایی که در دوطرف نمای ورودی آنها دو نیم ستون تزئینی حفاری شده، گوردخمه های ساده که هیچ ستون یا نیم ستونی ندارند. برای رسیدن به این گور دخمه تاریخی باید به ۳ کیلومتری جنوب شرقی سر پل ذهاب در ابتدای جاده انزل و در فاصله حدود ۱۰۰ متری از جاده اصلی کرمانشاه به سرپل ذهاب بروید. اینکه قدمت این گوردخمه به چه زمانی برمی گردد دقیقا معلوم نیست عده ای آن را برای دوران مادها می دانند و معتقدند که گوردخمه داوود مقبره آخرین پادشاه مادها یعنی ایشتوویگو است که کوروش بزرگ او را از سلطنت برکنار کرد.
اما تحقیقات جدید این نظریه را اشتباه می داند و می گوید قدمت این گوردخمه برای دوران هخامنشیان است و این احتمال وجود دارد که نقش برجسته آن برای دوره سلوکیان باشد. چون مقبره همه پادشاهان هخامنشی در پاسارگاد و تخت جمشید قرار دارد، این گور دخمه برای پادشاه هخامنشی ضحاک است که پدربزرگ مادری کوروش بود. بر اساس گفته ها، در زیر این گوردخمه نقش نوه ضحاک وجود دارد که در حال دعا برای آمرزیده شدن پدربزرگش است. اهل حق یا یارسان این گوردخمه را متبرک می دانستند و در روزهایی از سال در کنار آن مراسمی ویژه برگزار می کردند. گوردخمه دکان داوود در جلو ایوانی دارد که طولش در قسمت جلوی آن ۶۰/۹ متر و در قسمت عقب ۳۲/۹ متر است و ارتفاعش ۶۰/۲ متر و پهنای آن ۹۵/۱ متر می باشد. دو طرف ورودی مقبره ستونهایی وجود دارد که فقط سرستون و پایهاش به جای مانده است. در دیوار عقبی ایوان، ورودی با ابعاد ۱ در ۱/۵ متر به چشم می خورد که به اتاقی به طول ۸۳/۲ به عرض ۳۱/۲ و به ارتفاع ۱۸/۲ متری می رسد. در دیوارهای این اتاق ۵ طاقچه می بینید که محلی برای قرار دادن نذورات است، سقف اتاق برخلاف سقف مسطح ایوان جلو به شکل هلالی ساخته شده و در گوشهای از آن هم یک قبر بیضی شکل با عمق ۷۰ سانتی متر به چشم می خورد. در ۸ متر پایین تر از گوردخمه قاب مستطیل شکلی روی یک قاب قدیمی تر کنده کاری شده که در آن شخصی به حالت نیمرخ ایستاده، لباسی بلند پوشیده و یک دستش را برای نیایش بالا برده است.
خانه تاریخی داروغه مشهد
خانه تاریخی داروغه مشهد در خیابان نواب صفوی و در راستهی حوض مسگران، در کوچهای به همین نام یعنی داروغه، واقع شده است. این خانه که هم اکنون به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده، در اواخر دوران قاجار و به دستور یوسف خان هراتی، داروغهی مشهد احداث شد. این خانه تاریخی در بافت اطراف حرم واقع شده و مساحتش ۶۱۰ مترمربع است. این خانه، اولین محلی بود که در مشهد حمام خصوصی داشت و به نوعی از تمامی خانهها و عمارتهای مشهد در آن زمان پیشرفتهتر بود. جالب است بدانید در کوچه داروغه، دو خانهی تاریخی دیگر هم وجود دارد که گفته میشود در گذشته، با خانه داروغه، مجموعهی بزرگی را تشکیل میدادند و به هم راه داشتند. بنای خانه داروغه، متاثر از معماری روس است و در آن از کاشیهای هفترنگ، تزیینات چوبی و تندیسهای گچی استفاده شده است. و اما ماجرای ساخت این خانه به زمانی برمیگردد که یوسف خان هراتی، آخرین داروغهی مشهد و اولین رییس نظمیه بعد از مشروطه، تصمیم گرفت تا منزل شخصیاش را بسازد. گفته میشود تا سه دههی گذشته هم این خانه همچنان کاربری مسکونی خودش را داشته است اما در سال ۱۳۶۶، ورثهی خانه، آن را به یکی از هیاتهای شهرستان میبد یزد فروختند و از آن زمان این خانه به حسینیه تبدیل شد. اما این پایان ماجرای این خانهی تاریخی نیست! پس از مدتی، خانه تاریخی داروغه به فراموشی سپرده شد و بخشهایی از آن تخریب شد و سالها بعد در طرح بهسازی و نوسازی مرکز شهر مشهد، به داد آن رسیدند و مرمتش کردند. بد نیست بدانید هزینهی مرمت این خانه، ۱٫۰۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰ تومان هزینه در بر داشت! در این خانه تاریخی، قهوه خانه سنتی و عکاسخانهای هم قرار دارد که بهتر است در بازدید از خانه، حتما به این دو مکان هم سری بزنید.
مقبره دعبل خزاعی
شهر باستانی شوش از مراکز تمدن قدیم، از معروفترین شهرهای دنیا، پایتخت چند هزار ساله مملکت عیلام و همچنین پایتخت زمستانی امپراطوری هخامنشی بوده است. شوش در دوره اسلامی نیز مدتها از شهرهای پرجمعیت و پررونق بود. از بناهای تاریخی و مذهبی و جاهای دیدنی شوش میتوان به آرامگاه دعبل خزاعی اشاره کرد که شاعر معروف شیعه و مداح اهل بیت (ع) است. نام اصلی او، محمدبن علی خزاعی است که ابوعلی یا ابوجعفر هم به او میگفتند، شاعر مشهور شیعه و در رده اول شاعران عرب بود که در سال ۱۴۴ هجری شمسی در زمان امام جعفر صادق (ع)، در کوفه به دنیا آمد. روز و ماه تولد ايشان مشخص نيست. دعبل از سن نوجوانی سرودن شعر را آغاز كرد. خاندانش از شیعیان قدیمی و راوی حدیث و شاعر بودند و برادرش علی و پسر عمویش ابوالشیص نیز، همگی شاعر بودند. در اوايل جوانی دعبل بود كه به درخواست هارونالرشيد خليفه عباسی به دربار او رفت تا شعر بسرايد. اما پس از مدتی از دربار هارونالرشيد خارج شد. مسير زندگانی دعبل از اين زمان عوض شد. او بيش از گذشته شيفته اهل بيت شده بود و از اين زمان به بعد شروع به سرودن شعر در مدح اهل عصمت (ع) کرد.
دعبل خزايی بهطور مخفيانه و محرمانه به دليل هجوياتی كه در مورد خلفای عباسی سرود و برای فرار از ماموران خلفای عباسی، ميان شهرها رفت و آمد میكرد. دعبل خزاعی در خوزستان در يكی از روستاهای اطراف شوش پس از نماز مغرب و عشا توسط تیری زهرآگین کشته شد. او در سن ۹۸ سالگی در سال ۲۳۹ هجری شمسی به دستور مالک بن طوق به شهادت رسید. برای دعبل خزاعی ۵ قبر ذكر شده بود. آن هم به دليل اينكه شيعيان سخت شيفته دعبل و ايثار و مبارزات ايشان بودند و قبر واقعی ايشان كه در شوش بود را مخفی نگه داشتند تا مورد توهين بنی عباس قرار نگيرد و اين شايعه را پخش كردند كه قبر دعبل در خراسان، آفريقا، شادگان، و بين راه اهواز و آبادان قرار دارد. شهرستان شوش مدفن دعبل خزاعی شاعر معروف شیعه و مداح اهل بیت (ع) در زمان حکومت عباسیان است. یکی از بناهای تاریخی و مذهبی شهرستان شوش، آرامگاه دعبل خزاعی است. آرامگاه دعبل خزایی در مرکز شهر شوش کنار مجتمع فرهنگی دعبل خزاعی و در ۲۵ کیلومتری جنوب شهر دزفول واقع شده است. در بخش شمالی شهر باستانی شوش، در قبرستان قدیمی این شهر و در کنار بقعه امامزاده عبدالله بن علی، آرامگاه این چهره بزرگ فرهنگی جهان تشیع قرار دارد. معماری فضای بقعه و محوطه آجری آن به همراه گنبد خاص، علاوه بر فضای فرهنگی و معنوی حال و هوای خاص سنتی و معماری دلنشینی دارد. از لحاظ جغرافیایی، این آرامگاه در منطقه مسطح و در دشت وسیع شوش از جلگه خوزستان قرار گرفته است. آرامگاه دعبل خزاعی از لحاظ فضای درونی بدلیل دارا بودن بافتی سنتی و مذهبی برای اجرای امور فرهنگی بسیار مناسب است. بقعه دعبل از لحاظ آب و هوایی در منطقهای گرم سیری قرار گرفته است كه در زمستان آب و هوایی معتدل و تابستانی گرم دارد. به گفته سازمان اوقاف و امور خیریه شهرستان شوش، این بقعه بدلیل اینكه در مدت مدیدی ساخته شد، سبب شد كه این مكان مهجور واقع شود و افراد كمتری نسبت به شخصیت عظیم دفن شده در این مكان به آن سر بزنند. بنای فعلی بقعه متبرکه، به دستور مقام معظم رهبری آیتالله خامنهای و توسط وزارت مسکن و شهرسازی بازسازی شده است.
دژ سلیمان کهگیلویه و بویراحمد
این قلعه که احتمالاً از قلعههاى جنبش اسماعیلیان است، در کنار روستاى سلیمان و در ۲۰ کیلومتری جنوب غرب گچساران واقع در استان کهگیلویه وبویراحمد و ارتفاعات کوهی با همین نام واقع شده است. در تاریخ از دژ های زیادی نام برده شده که ویژه بوده اند و دسترسی به آنها بسیار مشکل می نموده است که هرکدام هم از آن فرد خاصی بوده که با فراست و تیز هوشی در انتخاب ٬ همراه بوده است به نحوی که مسیر ورودی آن مخفی و همچنین تهیه آب نیز در محاصره های طولانی میسر باشد قلعه طبس ٬ الموت در قزوین و دژ سلیمان واقع در ۱۵ کیلومتری جنوب غربی گچساران ( دو گنبدان ) از جمله قلعه های زیبا و در عین حال شگفت انگیز و تاریخی اند که قدم به قدمش سخن ها در دل دارند تا برای نسل ما بگویند که آنان اسیر معیشت امروزیان نبودند و برای کیلوئی ارزن و ارزاق حرمت هم را نمی دریدند . دژ سلیمان یکی از ۳ قلعه مهم و تسخیرناپذیر اسماعیلیان در جنوب کشور بوده است که برای تماشای نزدیک آن باید از مسیرهای صعبالعبور گذشت. این قلعه مقر و پایگاه سلیمانبن طاهر گناوهای رهبر فرقه قرامطه بوده که به همین خاطر به دژ سلیمان معروف شده است. : کوهستانی بودن و عدم دسترسی به آن موجب شده تا در ادوار مختلف این دژ از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار باشد، اثری بیبدیل که بیشتر بخشهای آن تاکنون سالم باقیمانده است.
بازار قدیمی قم
این مجموعه که از جمله آثار تاریخی و دیدنی شهرستان و همچنین استان قم است، شامل دو راسته سر پوشیده با پوشش گنبدی است. سرپوشیده بودن بازار از یک سو به سنت معماری بازار باز میگردد و از سوی دیگر به خاطر گرمای شدید تابستان و سرمای شدید زمستان و ناشی از هوای کویری قم است. تهویه و نور رسانی بازار از طریق دریچههایی که در پوشش گنبدی آن تعبیه شده صورت میگیرد. این دریچهها در بالای گنبد به شکل دایره و در دو طرف آن قرار دارند و به شکل نمایان هستند. ترکیب نوری که از سقف میتابد و حجم گنبدی سقف، فضایی دلنشین به وجود میآورد. مصالح ساختمانی مورد استفاده در بازار قم با توجه به امکانات محیطی از خشت، آجر، گل وسنگ فراهم آمده است. علاوه بر بخش سرپوشیده، بازار قم دارای سراهایی نیز است. این سراها در حقیقت همان کاروانسراهای دیروز هستند و شمار و وسعت آنها نشان دهنده اهمیت اقتصادی آنها است. برخی از بناهای مجموعه بازار نیز قدمت سلجوقی – ایلخانی دارد و با استامپهای گچی این عصر زینت یافتهاند. قدمت و استخوانبندی بازار کهنه و بناهای همجوار راسته مذکور به پیش از عصر صفوی مربوط است، لیکن بافت معماری راسته بازار نو و تیمچهها و سراهای جانبی آن اغلب به عصر صفوی – قاجار متعلق است. بخشهای وسیعی از بازار قم از جمله بازار کهنه در دوران صفویه و در پیرامون مسجد جامع بنا شده و تا پایان دوره قاجاریه بناهای دیگر به آن افزوده شد. در دوران ناصرالدین شاه بازار قم رو به گسترش نهاد و بازارنو احداث شد و در دو سوی این راسته نو، بناها تازهای مثل تیمچه بزرگ ساخته شد. در سالهای نخست دوره پهلوی نیز بر مبنای ضرورتهای تجاری موجود، بخشهایی به بازار نو افزوده گشت. این بازار ابتدا به صورت خطی و به شکل یک پارچه ساخته شد و از میدان کهنه تا پل علیخانی ادامه داشت.. درحال حاضر از بازار قدیم قم ، دو بخش بازار کهنه و بازار نو برجای مانده که هر کدام از این بازارها حدود یک کیلومتر طول دارند. مساجد موجود در بازار قم عبارت اند از: مسجد مسگرها، مسجد ملا جعفر، مسجد امام حسین (ع)، و دو مسجد بدون نام دیگر در بازار نو و مسجد نجارها، مسجد رضویه، مسجد میدان کهنه (پامنار) و دو مسجد نمازخانهای در بازار کهنه.بازار قدیمی قم
تیمچه بزرگ بازار قم در سمت شمال راسته بازار نو، یکی از سه تیمچه شهر قم است. این بنا از آثار ارزشمند هنر معماری دوران اسلامی ایران است که توسط هنرمند برجسته عصر ناصری، استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی در سال ۱۳۰۱ قمری طراحی و اجرا شد. بانی بنا مرحوم حاج سید محمود طباطبایی تاجر بزرگ قم بود. دو تیمچه دیگر این بازار سالها پیش هنگام احداث خیابانهای جدید شهر قم از میان رفت، این دو تیمچه از تیمچه اصلی کوچکتر بودند و وجه تسمیه تیمچه بزرگ به همین امر باز میگردد. تیمچه بزرگ قم در گذشته توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری طی چند دوره، فعالیتهایی نظیر بازسازیهایی در گنبد، تزئینات زیر گنبد، کفسازی و همچنین سبک سازی و آجر فرش کردن پشت بام صورت گرفته است. تیمچه بزرگ قم از نظر وسعت، هنر معماری و تزئینات، از جمله بناهای منحصر به فرد به شمار میرود که این مکان متشکل از بنایی با دو طبقه بالا با ۱۲ غرفه دارای اُرسیهای زیباست که بیشتر آنها از بین رفتهاند، بالای حجرهها در زوایا مقرنس گچی مشاهده میشود. سقف تیمچه دارای سه چشمه است که قسمت وسط به دهانه ۱۵ متر و ارتفاع ۱۵ متر دارای دو پوشش است، طول این بخش ۲۸ متر و بدون ستون است، چشمه میانی با بلندی و دهانه ۱۵ متر دارای پوشش آجری ظریف و آراسته با مقرنس گچی در زوایا است. گنبد از نوع عرق چینی و پوشش زیر آن شمسه کاری با اسلوب رسمی بندی و یزدی بندی است، در این پوششها همچنین روزنههایی برای تأمین روشنایی داخل بنا در نظر گرفته شده است. معماری زیبا و مجلل، تجارت تک کالایی آن، جایگاه طراز اول، و سکوت و آرامش از ویژگیهای تیمچه بزرگ بازار قم است تیمچه با دو ورودی به راسته بازار نو راه مییابد. تیمچه بزرگ بازار قم توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۹۰۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.