قبرستان
گورستان صخره ای سیراف
یکی از شگفت‌انگیزترین جاهای دیدنی سیراف قبرستان تاریخی آن واقع در دره لیرودی شیلو است. با قبرهای سنگی قدیمی که گذر زمان و دو زلزله مهیب در سال‌های دور هم موجب از بین رفتن آن نشده است. به این دلیل که این قبرستان برای مردمانی با ادیان مختلف در مقاطع تاریخی متفاوت مورد استفاده قرار گرفته است کارشناسان آن را قبرستان تمدن‌ها نامیده‌اند. در گذشته روی مرده‌های خود خاک نمی‌ریختند و فقط آنها را درون قبرهای سنگی می‌گذاشتند. در شمال غربی بندر طاهرى (محل ويرانه‌هاى شهر باستانى سيراف) و در دامنه جنوبى ارتفاعات مشرف بر آن، قبرستان باستانى وسيعى وجود دارد. تعداد فراوانى گورهاى مستطيل شکل، عموما به طول ۲۱۰ سانتى‌متر و عرض ۵۰ سانتى‌متر و عمق ۴۰ تا ۶۰ سانتى‌متر در سنگ کنده شده و از ملاط ساروج براى هندسی سازی يا پوشش سطح خارجى قبرها استفاده شده است. شکل و اندازه و ردیف بندی و حتى ارتفاع سطح پهنه قبرستان تا حدودى از بين رفته است. در اين قبرستان عموما قبرها رو به غرب هستند. اين قبرستان را به زرتشتيان نسبت مى‌دهند. زرتشتيان ابتدا مرده‌ها را در گورهاى روباز قرار مى‌دادند تا در هواى آزاد گوشت آنها تجزيه شود. سپس استخوان‌ها را جمع‌آورى کرده و در استودان‌ها مى‌گذاشتند. روبروى قبرستان غربى، قبرستان ديگرى وجود دارد که هر چه ارتفاع تپه زيادتر مى‌شود، گورها بزرگ‌تر مى‌شوند و دهانه‌ها گشادتر و عمق بيشترى پیدا می‌کنند. در جلوى تپه به تبعيت از عوارض طبيعى، گورهاى عمودى با ارتفاع ۳ متر و عرض ۲ متر وجود دارند که مانند پهنه‌اى از کندوهاى زنبورعسل به‌طور مرتب در سراشيبى دامنه چيده شدهاند. از عجايب شهر باستانى سيراف قبرستان آن و از عجايب اين قبرستان وجود اين رشته مقابر سنگى منظم و فراوان در سطح شیب‌دار و سرازيرى تند دامنه کوهستان با پلکان‌هاى سنگى عريض و بقاياى دو عمارت سنگى بر فراز آنها است. به احتمال زیاد قبرهای سنگی قبرستان و گودال‌های حفر شده بر پهنه کوهستان سیراف در ابتدا به منظور جمع‌آوری و استحصال آب ایجاد شدهاند و بعدها توسط افراد و به دلیل رخداد حوادث غیر مترقبه همچون زلزله یا بیماری طاعون و نیاز به دفن سریع مردگان به عنوان گورهای فردی یا خانوادگی مورد استفاده قرار می‌گرفت. با دقت بر گورهای یافته شده و وجود لایه‌ای از قشر نفوذناپذیر ساروج درون حوضچه‌های استفاده شده به عنوان قبر، می‌توان به نکاتی درباره روش تأمین آب در شهر باستانی سیراف پی برد. این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۵۰۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قبرستان ۳ هزار ساله در یاسوج
این قبرستان در ضلع شرقی شهر یاسوج و در محوطه بیمارستان امام سجاد(ع) این شهر کشف شده و هنوز مشخص نیست که به چه دوره ای تعلق دارد اما به گفته یدالله مردای، رئیس سازمان میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد در اینکه این قبرستان بیش از سه هزار سال قدمت دارد، هیچ شکی نیست. ظاهرا این قبرستان تاریخی که در طول زمان به طور کامل زیر خاک رفته بود، توسط راننده لودری که در محوطه بیمارستان مشغول خاکبرداری برای احداث ساختمانی جدید بوده کشف می شود و در نهایت با اطلاع دادن موضوع به سازمان میراث فرهنگی استان، باستان شناسان شروع به بررسی های اولیه می کنند. در این بررسی ها تکه های استخوان انسان، نیزه شکسته و کوزه و اشیائی دیگر کشف شده که قدیمی ترین آنها ۳ هزار سال قدمت دارد. مرادی به خبرگزاری مهر گفته است که به زودی با حضور کاوشگران باستانی بیشتر در یاسوج تاریخ این گورستان بررسی می شود و نتایج نهایی آن اعلام خواهد شد.
پیش از این هم در سال ۷۹ گورستان تاریخی لما در دامنه های کوه دنا در ۳۰ کیلومتری شهر یاسوج کشف شد که باستان شناسان قدمت آن را سه هزار و ۵۰۰ سال عنوان کردند. این گورستان هم در حین کار بولدوزرهای شرکت راهسازی کشف شده بود که البته همین مسئله موجب تخریب چندین گور باستانی هم شد. مرادی در این باره معتقد است: «وجود قبرستان های بزرگ نشان دهنده وجود سکونتگاه های بزرگ است و این قبرستان نشان می دهد که یاسوج یک سکونتگاه تاریخی و باستانی است.» او با اشاره به وجود یک سکونتگاه باستانی بزرگ در زیر منطقه محمودآباد شهر یاسوج ادامه داد: «این احتمال وجود دارد که این قبرستان مربوط به این سکونتگاه باشد اما با توجه به اینکه این قبرستان بزرگ در آن طرف رودخانه بشار واقع شده، ممکن است خود مربوط به سکونتگاه بزرگی در آن اطراف باشد.» با این حال برخی از تاریخدانان جهان، یاسوج را دروازه پارس(persian gates) نامیده اند و اعتقاد دارند که “اسکندر مقدونی” در حمله به پرسپولیس از منطقه یاسوج گذشته و در تنگه ای در شمال این منطقه با لشکر آریو برزن، سردار بزرگ هخامنشی رودررو شده است.