شاعر
مقبره دعبل خزاعی
شهر باستانی شوش از مراکز تمدن قدیم، از معروف‌ترین شهرهای دنیا، پایتخت چند هزار ساله مملکت عیلام و همچنین پایتخت زمستانی امپراطوری هخامنشی بوده است. شوش در دوره اسلامی نیز مدت‌ها از شهرهای پرجمعیت و پررونق بود. از بناهای تاریخی و مذهبی و جاهای دیدنی شوش می‌توان به آرامگاه دعبل خزاعی اشاره کرد که شاعر معروف شیعه و مداح اهل بیت (ع) است. نام اصلی او، محمدبن علی خزاعی است که ابوعلی یا ابوجعفر هم به او می‌گفتند، شاعر مشهور شیعه و در رده اول شاعران عرب بود که در سال ۱۴۴ هجری شمسی در زمان امام جعفر صادق (ع)، در کوفه به دنیا آمد. روز و ماه تولد ايشان مشخص نيست. دعبل از سن نوجوانی سرودن شعر را آغاز كرد. خاندانش از شیعیان قدیمی و راوی حدیث و شاعر بودند و برادرش علی و پسر عمویش ابوالشیص نیز، همگی شاعر بودند. در اوايل جوانی دعبل بود كه به درخواست هارون‌الرشيد خليفه عباسی به دربار او رفت تا شعر بسرايد. اما پس از مدتی از دربار هارون‌الرشيد خارج شد. مسير زندگانی دعبل از اين زمان عوض شد. او بيش از گذشته شيفته اهل بيت شده بود و از اين زمان به بعد شروع به سرودن شعر در مدح اهل عصمت (ع) کرد.
دعبل خزايی به‌طور مخفيانه و محرمانه به دليل هجوياتی كه در مورد خلفای عباسی سرود و برای فرار از ماموران خلفای عباسی، ميان شهرها رفت و آمد می‌كرد. دعبل خزاعی در خوزستان در يكی از روستاهای اطراف شوش پس از نماز مغرب و عشا توسط تیری زهرآگین کشته شد. او در سن ۹۸ سالگی در سال ۲۳۹ هجری شمسی به دستور مالک بن طوق به شهادت رسید. برای دعبل خزاعی ۵ قبر ذكر شده بود. آن هم به دليل اينكه شيعيان سخت شيفته دعبل و ايثار و مبارزات ايشان بودند و قبر واقعی ايشان كه در شوش بود را مخفی نگه داشتند تا مورد توهين بنی عباس قرار نگيرد و اين شايعه را پخش كردند كه قبر دعبل در خراسان، آفريقا، شادگان، و بين راه اهواز و آبادان قرار دارد. شهرستان شوش مدفن دعبل خزاعی شاعر معروف شیعه و مداح اهل بیت (ع) در زمان حکومت عباسیان است. یکی از بناهای تاریخی و مذهبی شهرستان شوش، آرامگاه دعبل خزاعی است. آرامگاه دعبل خزایی در مرکز شهر شوش کنار مجتمع فرهنگی دعبل خزاعی و در ۲۵ کیلومتری جنوب شهر دزفول واقع شده است. در بخش شمالی شهر باستانی شوش، در قبرستان قدیمی این شهر و در کنار بقعه امامزاده عبدالله بن علی، آرامگاه این چهره بزرگ فرهنگی جهان تشیع قرار دارد. معماری فضای بقعه و محوطه آجری آن به همراه گنبد خاص، علاوه بر فضای فرهنگی و معنوی حال و هوای خاص سنتی و معماری دلنشینی دارد. از لحاظ جغرافیایی، این آرامگاه در منطقه مسطح و در دشت وسیع شوش از جلگه خوزستان قرار گرفته است. آرامگاه دعبل خزاعی از لحاظ فضای درونی بدلیل دارا بودن بافتی سنتی و مذهبی برای اجرای امور فرهنگی بسیار مناسب است. بقعه دعبل از لحاظ آب و هوایی در منطقه‌ای گرم سیری قرار گرفته است كه در زمستان آب و هوایی معتدل و تابستانی گرم دارد. به گفته سازمان اوقاف و امور خیریه شهرستان شوش، این بقعه بدلیل اینكه در مدت مدیدی ساخته شد، سبب شد كه این مكان مهجور واقع شود و افراد كمتری نسبت به شخصیت عظیم دفن شده در این مكان به آن سر بزنند. بنای فعلی بقعه متبرکه، به دستور مقام معظم رهبری آیت‌الله خامنه‌ای و توسط وزارت مسکن و شهرسازی بازسازی شده است.
خواب ۵۰۰ ساله شاعر بیرجندی
شاید تا به حال نه نام خوسف را شنیده باشید و نه نام ابن حسام خوسفی. اما اگر گذارتان به خراسان جنوبی و بیرجند بیفتد، آرامگاه تاریخی و زیبایی را می بینید که روی صخره ای بلند در حاشیه شمالی شهر خوسف جا خوش کرده است. آرامگاهی که بیشتر از ۵۰۰ سال قبل ساخته شد تا پیکر ابن حسام خوسفی، شاعر برجسته قرن نهم قمری را در خود جا دهد. طبق تاریخ و روایات، ابن حسام خوسفی در سال ۷۸۲ قمری در شهر امروزی خوسف به دنیا آمد. خوسف از بخش های فعلی بیرجند است که در گذشته جرو آبادی های قدیمی قهستان به حساب می آمد. محمد فرزندحسام الدین حسن، معروف به ابن حسام، شاعر، عارف، فقیه و اندیشمند قرن هشتم و نهم هجری بود که حدود یک قرن بعد از مرگش، یعنی در سال ۹۲۰ هجری قمری مقبره او در محل فعلی ساخته شد.این مقبره که در دوره صفویه بنا شده، بنای کوچکی است که شامل اطاقکی با فرم هشت ضلعی می شود. نقشه فضای داخلی این اتاقک به صورت چلیپایی است و پوشش مقبره به صورت گنبدی طراحی شده که در مرکز آن یک کلاه فرنگی ساخته شده و در سه جهت، سه طاق نما با قوس جناقی دارد. در این قسمت نورگیرهایی تعبیه شده تا هم نور فضای داخلی آرامگاه را تأمین کند و هم باعث تهویه فضای داخل آرامگاه شود.اگر گذارتان به مقبره ابن حسام خوسفی بیفتد، می بینید که در داخل آرامگاه کتیبه ای کاشیکاری شده به رنگ سفید وجود دارد که حاوی اشعار ابن حسام است و دور تا دور مقبره را فرا گرفته است. این بنا در قرن ۱۳ قمری و دوره قاجار مورد مرمت قرار گرفت.
کشاورزی که شعر می گفت : ابن حسام خوسفی شاعری بود که در قصیدهسرایى و مدح بزرگان دین دستى توانا داشت. پدران او اهل علم و ارشاد بودند و خودش هم از عالمان شیعه مذهب به حساب می آمد که از فنون ادب و علوم شرعى و اخبار و احادیث و سنت آگاهى داشت و در اشعار خود به کرّات از این اطلاعات استفاده می کرد. جالب است بدانید که ابن حسام، با همه علومی که کسب کرده بود، از راه کشاورزى زندگى مىگذراند. روایت می کنند که ابن حسام هر صبح که به صحرا می رفت تا شب در کار می کرد و در زمان استراحتش، اشعار خود را بر دسته بیل می نوشت. از آثار او: «خاوراننامه» یا «خاورنامه» است از قدیمی ترین منظومههاى حماسى دینى در ادبیات فارسى به حساب می آید.