منطقه شکار ممنوع درکش و هاور در استان خراسان شمالی واقع است. جایی در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر آشخانه و ۷۰ کیلومتری شهر بجنورد. این منطقه با فاصله اندکی از جاده آسیایی از آب و هوایی معتدل، جنگلی و کوهستانی برخوردار است و چشمه سارهای فراوانی را در خود جای داده است. به علاوه، تنها جنگل بلوط شرق کشور در این منطقه قرار گرفته است. کوه های جنوب این منطقه که بخشی از رشته کوه آلاداغ است پوشیده از انواع درختان جنگلی است که مناظر بسیار زیبا و محیطی دلچسب را برای گردشگران و کوهنوردان به وجود آورده است.  بلندترین ارتفاع کوه های این منطقه در حدود ۲۸۰۰ متر از سطح دریا است. وسعت جنگلهای این منطقه در حدود ۲۰۰هزار هکتار برآورد شده است. از جنگلهای این منطقه میتوان به جنگل زو و جنگل هاورگوزگ اشاره کرد. رودخانه های متعددی همچون رودخانه هاور،چشمه کندآب، کانی شخو و کانی گوزگ در این منطقه جریان دارند که در اکثر ماه های سال دارای آب هستند. جنگل های این منطقه یکی از زیستگاه های مرال (گوزن قرمز) است. مرال‌ها (گوزن قرمز) جثه بزرگ و قوی دارند. همه ساله در اواخر اسفند تا اوایل فرودین شاخ‌های این حیوان می‌افتد و شاخ‌های جدیدی ایجاد می‌شود که این شاخ‌ها در ابتدا مخملی شکل و بتدریج تا زمان جفت‌گیری استخوانی می‌شوند. این حیوانات شبگرد بوده و به صورت اجتماعی زندگی می‌کنند.

شاید تا به حال نه نام خوسف را شنیده باشید و نه نام ابن حسام خوسفی. اما اگر گذارتان به خراسان جنوبی و بیرجند بیفتد، آرامگاه تاریخی و زیبایی را می بینید که روی صخره ای بلند در حاشیه شمالی شهر خوسف جا خوش کرده است. آرامگاهی که بیشتر از ۵۰۰ سال قبل ساخته شد تا پیکر ابن حسام خوسفی، شاعر برجسته قرن نهم قمری را در خود جا دهد. طبق تاریخ و روایات، ابن حسام خوسفی در سال ۷۸۲ قمری در شهر امروزی خوسف به دنیا آمد. خوسف از بخش های فعلی بیرجند است که در گذشته جرو آبادی های قدیمی قهستان به حساب می آمد. محمد فرزندحسام الدین حسن، معروف به ابن حسام، شاعر، عارف، فقیه و اندیشمند قرن هشتم و نهم هجری بود که حدود یک قرن بعد از مرگش، یعنی در سال ۹۲۰ هجری قمری مقبره او در محل فعلی ساخته شد.این مقبره که در دوره صفویه بنا شده، بنای کوچکی است که شامل اطاقکی با فرم هشت ضلعی می شود. نقشه فضای داخلی این اتاقک به صورت چلیپایی است و پوشش مقبره به صورت گنبدی طراحی شده که در مرکز آن یک کلاه فرنگی ساخته شده و در سه جهت، سه طاق نما با قوس جناقی دارد. در این قسمت نورگیرهایی تعبیه شده تا هم نور فضای داخلی آرامگاه را تأمین کند و هم باعث تهویه فضای داخل آرامگاه شود.اگر گذارتان به مقبره ابن حسام خوسفی بیفتد، می بینید که در داخل آرامگاه کتیبه ای کاشیکاری شده به رنگ سفید وجود دارد که حاوی اشعار ابن حسام است و دور تا دور مقبره را فرا گرفته است. این بنا در قرن ۱۳ قمری و دوره قاجار مورد مرمت قرار گرفت.

کشاورزی که شعر می گفت : ابن حسام خوسفی شاعری بود که در قصیده‏سرایى و مدح بزرگان دین دستى توانا داشت. پدران او اهل علم و ارشاد بودند و خودش هم از عالمان شیعه مذهب به حساب می آمد که از فنون ادب و علوم شرعى و اخبار و احادیث و سنت آگاهى داشت و در اشعار خود به کرّات از این اطلاعات استفاده می کرد. جالب است بدانید که ابن حسام، با همه علومی که کسب کرده بود، از راه کشاورزى زندگى مى‏گذراند. روایت می کنند که ابن حسام هر صبح که به صحرا می رفت تا شب در کار می کرد و در زمان استراحتش، اشعار خود را بر دسته‏ بیل می نوشت. از آثار او: «خاوران‏نامه» یا «خاورنامه» است از قدیمی ترین منظومه‏هاى حماسى دینى در ادبیات فارسى به حساب می آید.

چشمهٔ باباامان در کیلومتر ۱۰ جادهٔ بجنورد – مشهد، به فاصلهٔ تقریبی ۳۰۰ متر از جاده، واقع شده است. آب این چشمه، جزء دستهٔ آبهای سولفاته کلسیک و سدیک است و مصرف آن صفراآور و ملین و تسهیل کننده اعمال گوارشی و دافع سموم است…این پارک دارای استخرهای متعدد و پارک جنگلی است و حدود ۴۰ هکتار وسعت دارد. در این تفرجگاه امامزاده آی وجود دارد که به بابا امان مشهور است. این تفرجگاه به دلیل قرار داشتن در کنار جاده اصلی در فصول مسافرتی یکی از محلهای اصلی اتراق مسافرین و زائرین است. مجموعه تفریحی باباامان در منطقه جنگلی حاشیه جاده ارتباطی بجنورد به مشهد با هشت استخر و آبشار و بیش از ۲۰۰هکتار جنگل، توقفگاهی جذاب برای مسافران و زایران در این خطه است. بیش از ۴۰۰هزار اصله درخت از قبیل چنار بعضا ۴۰۰ساله به همراه درختان زبان گنجشگ، اقاقیا، زالزالک، زردآلو و بید در این مجموعه وجود دارد چشمه این مجموعه تفریحی که از نوع آبهای معدنی محسوب می شود ۳۵تا ۴۰متر مکعب در ثانیه آبدهی دارد. آب «باباامان» از چهار نقطه درون تپه ای می جوشد و به درون استخرهایی می ریزد که با اختلاف سطح ساخته شده است. ,از میان درختان چنار کهنسال، بر فراز تپه ای که چشمه در مجاورت آن قرار دارد، بنای امامزاده ای معروف به شاهزاده اسماعیل قرار دارد. در آغوش تپه ها، درختان انبوه و مناظر تماشایی باباامان تاسیساتی نظیر متل، رستوران، پارک کودک و محل استراحت خانواده ها جای گرفته است هوای لطیف و شبهای دل انگیز و زیبای باباامان هر گردشگری را به خود جذب می کند.

اسفراین از چنان موقعیت جغرافیایی برخوردار بوده که مهاجران آریایی آن را برای سکونت انتخاب کردند. این شرایط طبیعی و سکونت بشر از آن زمان، جاذبه‌هایی ایجاد کرده که گردشگر را ناگزیر به سفر به اسفراین می‌کند. شهر باستانی بلقیس، مناطق طبیعی سالوک و ساریگل و روستای رویین نمونه‌هایی از این دست هستند. سکونت آریایی‌ها در اسفراین حکایت از ظرفیت تاریخی و طبیعی و جاذبه‌های گردشگری این شهر مانند شهر باستانی بلقیس و مناطق حفاظت‌شده سالوک و ساریگل دارد. آریایی‌ها پس از ورود به سرزمین وسیع ایران در نقاط مختلفی سکنا گزیدند که اسفراین یکی از آن نقاط است. پس از آن و پس از قدرت‌گیری قوم پارت اهمیت این منطقه به دلیل سکونت پارتیان در آن دوچندان شد به گونه‌ای که در زمان اشکانیان و ساسانیان جز مهمی از ابرشهر نیشابور محسوب می‌شد. پس از اسلام اسفراین موقعیت و اهمیت خود را حفظ کرد. این شهر بارها در هجوم مغولان و تیموریان با نابودی و کشتار مواجه شد اما هر بار پس از گذشت زمانی چند، مجدداً رو به آبادانی نهاد. اسفراین به دلیل قدمت و پیشینه تاریخی قوی دارای قلعه‌ها و تپه‌های باستانی و مساکن قدیمی بسیاری است. اسفراین اینک با آثار تاریخی و طبیعی متعدد یکی از شهرهای بزرگ خراسان شمالی است. آرامگاه شیخ احمد ذاکر گورپانی، از عرفای بزرگ قرن هفتم که قدمت آن به دوره سلجوقی می‌رسد؛ یکی از آثار دیدنی این شهر به‌شمار می‌آید که بیانگر توان این خطه در پرورش بزرگان است. آرامگاه حمزه بن موسی (دهنه شیرین)، از بناهای مذهبی و تاریخی دوره صفوی است که نمای داخلی آرامگاه با نقوش گیاهی و کتیبه‌های قرآنی به خط ثلث تزیین شده و هر ساله میزبان مشتاقان بسیاری است. آرامگاه این امام‌زاده در روستای «دهنه شیرین» در ۷۵ کیلومتری شرق شهر اسفراین واقع شده است. این بقعه در دامنه تپه‌ای با شیب ملایم قرار گرفته و طرح کلی پلان بنا مربع شکل است که به‌وسیله سه کنج (فیل‌پوش) در گوشه‌ها فضای مناسب برای استقرار گنبد بر فراز آن فراهم شده است.

در ضلع جنوبی بنا ایوان کاشی‌کاری شده‌ای وجود دارد. فضای داخلی مقبره با نقوش بسیار زیبا و گل و بته و کتیبه‌ای از آیات قرآنی مزین شده است. آیات قرآنی با استفاده از خط ثلث سفید رنگ بر زمینه آبی و دور کمربند میانی و دیوارها به صورت قرینه در بنا به‌کار رفته است. بیشتر نقوش و کتیبه‌ها متعلق به دوران قاجاریه است. شهر باستانی «بلقیس»، که‌ خرابه‌های‌ شهر قدیمی‌ اسفراین‌ است‌ در ۳ کیلومتری شهر فعلی‌ و سمت‌ راست‌ جاده‌ سبزوار – اسفراین واقع‌ شده‌ است‌. سفال‌های‌ به‌دست‌ آمده‌ از این‌ شهر به‌ دوران‌ صفویان‌ تعلق‌ دارد اما این شهر بر اساس اسلوب معماری ساسانی ساخته شده و شامل سه بخش کهن‌دژ، ربض و شارستان و ۲۹ برج با ارتفاع مختلف است، برای آخرین بار در دوره صفوی متروک شده است. این منطقه یکی از عظیم‌ترین میراث خشتی ایران بعد از ارگ بم است که به عنوان یکی از شهرهای مهم در حاشیه جاده معروف ابریشم قرار داشته است. در شمال شرقی خرابه‌های شهر بلقیس، بنای آرامگاه شیخ آذری را می‌توان دید. ساختمان این بنا از خشت خام و سقف آن چوبى است. بقعه شیخ محمد رشیدالدین بیدوازی در ۳۳ کیلومتری شمال شرقی شهرستان اسفراین و ۳۴ کیلومتری شیروان، در حاشیه روستای بیدواز قرار گرفته است. بنای بقعه دارای طرحی هشت ضلعی است که گنبدی بر آن استوار شده و در داخل بنا دو ردیف کتیبه گچبری نفیس تعبیه شده است. در بخشی از کتیبه گچبری که باقی‌مانده، شیخ محمد رشیدالدین، نواده شیخ همام و نبیره شیخ احمد غزالی برادر امام محمد غزالی معرفی شده است. دهکده توریستی «رویین» در ۲۷ کیلومتری جاده اسفراین به بجنورد و در دره ییلاقی سرسبز رویین قرار دارد. معماری روستا به شیوه پلکانی است که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. هنر عمده بانوان در این منطقه چادرشب‌بافی است.

از جاذبه‌های طبیعی منطقه می‌توان به رود «قره‌سو» اشاره کرد که در دره‌ اسفراین جریان‌ دارد و از دامنه‌ جنوبی‌ آلاداغ‌ و کوه‌ شاه‌‌جهان‌ در شمال ‌سرچشمه‌ می‌گیرد و در جنوب‌ سبزوار در کویر و نمکزار فرو می‌رود. سرچشمه‌های‌ این‌ رودخانه‌ دارای ارزش‌های‌ تفرجگاهی‌ است‌. اما درباره کوه آلاداغ باید گفت که یکی از رشته کوه‌های مهم شهرستان اسفراین است که از شمال غربی به جنوب شرقی با نام‌های مختلفی چون سالوک،‌ سیاه‌خانه،‌ رویین،‌جاج،‌ رویین،‌ تخته میرزا،‌ کرکزو و شاه‌جهان خوانده می‌شود. استان خراسان شمالی به دلیل موقعیت جغرافیایی دارای چندین منطقه حفاظت‌شده و پارک ملی است.پارک ملی «ساریگل» بخشی از منطقه حفاظت شده ساریگل است که از سال ۱۳۵۲ تحت حفاظت بود و در سال ۱۳۸۱ از آن تفکیک و به پارک ملی ارتقا یافت. این بخش با اقلیم نیمه ‌خشک در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان اسفراین واقع است. منطقه حفاظت شده «سالوک» در سال ۱۳۵۲ حفاظت‌شده اعلام شد. وجود جنگل‌های ارس، دره‌های زیبا، تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری، نمای تاریخی پیش‌قلعه و راه‌های دسترسی مناسب، زمینه فعالیت‌های مطالعاتی را در منطقه فراهم کرده است. این منطقه بیش از ۱۱هزار هکتار وسعت دارد. بخش شرقی منطقه حفاظت‌شده سالوک با وسعت حدود ۸ هزار هکتار، در سال ۱۳۸۱ به پارک ملی ارتقا یافت. دژ قدیمی معروف به قلعه سالوک یا صعلوک از بناهای قدیمی منطقه است. این قلعه تاریخی در شمال منطقه حفاظت شده سالوک واقع شده و در انتهای دره «زاری» و بر فراز صخره‌های صعب‌العبور سالوک بنا شده است سالوک در شمال غربی اسفراین قرار دارد و در این منطقه دره‌های زیبا و جنگل‌های پراکنده مشهود است. این منطقه زیستگاه پرندگان و حیوانات بسیاری همچون آهو، قوچ، میش، چکاوک،‌ کبک و تیهو است و گونه‌های گیاهی مانند گلابی و آلوچه وحشی، زرشک، قره‌میغ، ریخوک، زالزالک، نسترن وحشی، افرا کرکو، گز انجیر و گردو است. دژ قدیمی معروف به قلعه سالوک یا صعلوک از بناهای قدیمی منطقه است. این قلعه تاریخی در شمال منطقه حفاظت شده سالوک واقع شده و در انتهای دره «زاری» و بر فراز صخره‌های صعب‌العبور سالوک بنا شده است. غارهای مهم از جمله غار رختیان و غار پلنگ تخته نیز در سالوک و غار پیش‌قلعه در منطقه ساریگل از مواردی هستند که گردشگران و طبیعت‌دوستان را به سوی خود جذب می‌کند.

باید به یاد داشت ورود به غار پیش‌قلعه در منطقه ساریگل به دلیل آن که در دیواره صخره قرار دارد مستلزم وسایل و تجهیزات است. وجود چشمه‌های فراوان مانند سیاه‌خانه، دره جوز، اردغان، سفیدارلی، بازی‌گربه، عرب و ترنو در اسفراین غبار خستگی را از تن رهگذران می‌زداید. محوطه‌های طبیعی مانند منطقه سالوک مورد تهدید عواملی مانند کشاورزی،‌ چرای مفرط و راه‌های ارتباطی که دسترسی شکارچیان را آسان کرده،‌ قرار دارد. در این میان از ورود ماشین‌های کشاورزی و الگوی ساختمان‌سازی در روستاها که باعث نابودی جنگل‌ها شده نیز نمی‌توان چشم‌پوشی کرد. اسفراین همان طور که پیش از این اشاره شد از قدمت زیادی برخوردار است. قریه‌ «نوشیروان‌« زادگاه‌ سلطان‌ انوشیروان‌ در شمال‌ شرقی‌ اسفراین یکی از نشانه‌های این امر است. بنای‌ این‌ محل‌ را به‌ قباد فیروز نسبت‌ می‌دهند. آثار مکشوفه‌ این‌ ناحیه از جمله مجسمه مفرغی بودا و همچنین‌ کاسه‌ و عودسوزی‌ که‌ با اشکال‌ هندسی‌ و خط‌ کوفی‌ تزیین‌شده‌‌ به‌ دوران‌های‌ قرون‌ اولیه‌ اسلامی‌ و مغول‌ تعلق‌ دارد. محوطه تاریخی «توی» که شامل دو محوطه توی یک و دو است یکی از وسیع‌ترین و کهن‌ترین محوطه‌های خراسان شمالی است که توالی فرهنگی از دوره پیش از تاریخ تا اواسط دوره تاریخی را در خود جای داده است. قدیمی‌ترین آثار به دست آمده در این محوطه‌ها به گمان باستان‌شناسان به اواخر دوره کلکولیتیک تعلق دارد و سفال‌های به دست آمده در سطح تپه، سفال‌های خاکستری-سیاه داغدار عصر مفرغ و سفال‌های دوره تاریخی هخامنشی و اشکانی را به یاد می‌آورند. قلعه قدیمی حسن‌آباد در حاشیه‌ روستای‌ حسن‌آباد، در شمال‌ شرقی‌ اسفراین روی‌ یک‌ پشته ‌طبیعی‌ بنا شده‌ است‌. قسمتی‌ از حصار سنگی‌ و چینه‌ای‌ قلعه که بلندی‌ آن‌ به ۴ متر می‌رسد هنوز ‌پابرجاست‌. مجموعه‌ قلعه‌ یادگاری‌ از ادوار اولیه‌ اسلامی‌ است‌. قلعه‌ «قیصر» در ۳ کیلومتری‌ روستای‌ بید از توابع‌ اسفراین واقع‌ شده‌ است‌. قدمت‌ این‌ قلعه ‌به‌ پیش‌ از اسلام‌ مربوط‌ می‌شود و در سال‌های ‌قبل‌، آثار استودان‌هایی‌ در این‌ دهکده‌ وجود داشت‌ که‌ اهالی‌ آنها را به‌ زرتشتی‌ها نسبت‌ می‌دادند.

روستای پلکانی کنگ در ۱۹ کیلومتری غرب طرقبه و ۲۹ کیلومتری مشهد قرار دارد و آخرین روستا در محور دره رودخانه کنگ می‌باشد که از طریق یک جاده آسفالته به روستای نغندر و سپس شهر طرقبه و از آنجا به شهر مشهد مرتبط می‌شود و ماسوله‌ای دیگر را از دوران قبل از اسلام به نمایش می‌گذارد. قدمت “کنگ” که به ماسوله خراسان شهرت دارد به پیش از اسلام باز می گردد؛ این روستای تاریخی با معماری پلکانی و چهره‌ای شکست خورده و تکیده در آینه صاف و بی آلایش سرزمین آفتاب رخ می‌نماید. این روستا نه خیلی دور و نه خیلی نزدیک است و می‌توان در کنار رودهای جاری آن چشم‌ها را شست و جور دیگری به زندگی نگریست. روستای تاریخی کنگ در پهنه سبزگون باغ‌های گیلاس و کوه های سربه فلک کشیده خودنمایی می کند و هنوز هم ردپای تاریخ در دل این روستای کهنسال چشم‌ها را خیره و درون متلاطم آدمی را آرام و آسوده می سازد. قدمت این روستا به پیش از اسلام باز می گردد و به قول ساکنان این منطقه “آفتاب عمر “کنگ” بر لب بام است” …. اما با اینکه پیری و فرسودگی بر پیکره این روستا زخمه فراموشی زده بازهم می توان به کوچه پس کوچه‌ها و معماری با اصالتش، عاشقانه دلسپرد. چهره این روستایی قدیمی با معماری پلکانی و مردمانی که هر روز و هر لحظه چشم به راه مهمانان ناخوانده بهار هستند، نمادی از صلح و دوستی و رسم مهمان نوازی مردمان این سرزمین است. بافت تاریخی و فرهنگی روستای کنگ و معماری پلکانی آن موجب شده تا از دوران پیش از اسلام تاکنون این روستا که در ۱۹ کیلومتری غرب طرقبه و ۲۹ کیلومتری مشهد قرار دارد در نقش یکی از پرجاذبه ترین مناطق ییلاقی خراسان مورد توجه گردشگران و مسافران باشد.

این روستا به دلیل استقرار سکونت گاه های آن بر روی کوهپایه با عنوان روستایی پلکانی و ماسوله ای خراسان شناخته شده و این موضوع نقش بسزایی در جذب توریسم خارجی داشته است. این روستا در دامنه کوه بینالود قرار گرفته و به سبب موقعیت جغرافیایی و پلکانی بودن منظره کنگ و به لحاظ زیبایی شناسی و ساختار معماری در نوع خود بی نظیر و قابل بررسی است. کنگ با دره های سرسبز و آب وهوایی مطلوب و قرار گرفتن سکونت گاه ها بر روی کوهپایه، شباهت بسیاری به شهر ماسوله دارد و از سویی قدمت این روستا و وجود گورستان قدیمی، مسجد، تکیه و رباط شاه عباسی، جلوه این روستا را در نظر بیننده بیشتر نشان می دهد. این رباط در انتهای دره کنگ و بر دامنه ای مشرف به رودخانه کنگ واقع شده است. رباط شاه عباسی در زیرزمین کنده شده و سقف آن هم تراز با شیب دامنه کوه است و بنا به گفته مردم روستا، روزگاری راه قدیم نیشابور به مشهد از کنار این رباط عبور می کرده است.