دره قاهان از یک سو جنسی از کویر است و از سوی دیگر دل در گرو کوهستان دارد و خنکی بامداد و شامگاهش پوست صورت را می‌نوازد و گونه‌ها را می‌گزد که این‌جا کویر و کوهستان و قنات و درخت، این همه اضداد را در دل خویش جای داده است. شاید مثل نیاسر یا قمصر و آن‌جا گل می‌روید و این‌جا بیدمشک و شکوفه‌های قیسی، سیب، گیلاس، گردو و…

قاهان کجاست؟ دره قاهان در ۳۵ کیلومتری جاده ساوه ـ سلفچگان واقع شده است. تنها مسیر دسترسی نیز جاده ساوه ـ سلفچگان است و البته علاوه بر ورودی ساوه، جاده قم ـ ساوه نیز مسیر مناسبی است که در سه‌راهی آوه با جاده سلفچگان تقاطع دارد. به لحاظ تقسیمات کشوری، دره قاهان در حوزه استان قم قرار دارد و البته به عنوان منطقه ویژه گردشگری این استان ثبت شده است؛ اما به جهت جغرافیایی درست در مرز استان قم و استان مرکزی واقع شده است و زادبوم روستاهای این منطقه به ویژه روستاهای بالادستی به فرهنگ شهر تفرش بسیار نزدیک است و حتی طبیعت و محصولاتشان نیز به این شهر تشابه بیشتری دارد. وقتی که کویر را پشت سر می‌گذاری، شاید به نظر خیلی دور از ذهن برسد که همین نزدیکی‌ها آبی روان است و جویی که می‌رود پای چناری، سروی یا تبریزی که سنش به چند صد سال یا بیشتر می‌رسد؛ اما خوب است که علاقه‌مندان به درختان کهنسال ایرانی به خاطر بسپارند که دره قاهان نیز یکی از زیستگاه‌های اصلی درختان کهنسال ایرانی به ویژه چنار است. دره قاهان، یکی از بخش‌های خلجستان است. طول این دره حدود ۳۰ کیلومتر است که یک مجموعه روستا را دربر می‌گیرد؛ اما روستاهایی که به شکل خطی ممتد و به موازات جاده تفرش کشیده شده‌اند، به ترتیب عبارتند از: ‌آغلک، بنابر، جمزقان، قاهان، نویس، کاسوا و انجیله.

مسیر اصلی دسترسی به تمام این روستاها از طریق جاده‌ای فرعی و البته آسفالته است که از جاده سلفچگان جدا می‌شود و هر قدر که از جاده اصلی دور می‌شوی و به سمت پایانی دره حرکت می‌کنی، فضای روستا کوهستانی‌تر می‌شود؛ تا جایی که ۳ روستای پایانی نویس، کاسوا و انجیله به شکل پلکانی در دل کوهستان قرار دارند و به رغم فاصله به نسبت کم با جاده اصلی بیشتر از آب و هوای ییلاقی و کوهستانی بهره‌مندند و همین امر مهم‌ترین عامل جذابیت گردشگران متعدد از اقصی نقاط کشور به این دره بوده است؛ به سبب این‌که با فاصله زمانی کمتر از نیم ساعت گردشگران با طبیعت و آب و هوایی کاملا متفاوت و با تفاوت دمایی قابل توجه روبه‌رو می‌شوند که گاهی اوقات این اختلاف دما به بیش از ۱۰ درجه سانتیگراد می‌رسد. دره قاهان، سرزمین چهارفصلی است که در هر زمان زیبایی‌های خاص خود را دارد؛ بهاری پرشکوفه، تابستانی ییلاقی، پاییزی رنگارنگ و اگر سالی پربرکت باشد زمستان‌هایی سرد و سپید که قدرت برف می‌تواند مسیرهای ارتباطی روستاها را قطع کند. وجود رودخانه‌های فصلی و حاصل دست قنات‌کاران ایرانی نیز این منظومه زیبا را به مکانی منحصر به فرد تبدیل کرده است تا دره‌ای سرسبز و پرمحصول شکل بگیرد. از تعداد دقیق قنات‌های دره قاهان اطلاع دقیقی در دست نیست، اما حدود ۲۰ قنات در خود دهستان قاهان و ۱۵ قنات در روستای نویس و بیش از ۱۰ قنات در روستای انجیله شناسایی شده‌‌اند.

روستای فُردو در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی کهک و ۴۷ کیلومتری جنوب شهر قم قرار دارد. روستای سرسبزی که برخلاف آب و هوای خشک منطقه ای که در آن واقع شده، هوای خنک و معتدلی دارد و این سرسبزی و طراوت را وامدار رودخانه فصلی ای است که در شرق روستا جریان دارد. با این حال فردو شهرتش را مدیون هسته ای بودنش است! این روستا از زمانی که برای تأسیسات هسته‌ای کشورمان در حوالی قم انتخاب شد، شهرت جهانی پیدا کرد! روستای فردو از جنوب غربی به کوه چال از جنوب شرقی به کوه عبدالوهاب و از شرق به کوه سلطان سعید شاه محدود می‌شود. نام روستای فردو برگرفته از کلمه فردوس به معنای بهشت است. خانه‌های روستا برای غلبه بر شیب طبیعی زمین و امنیت بیشتر در کنار یکدیگر و اکثرا در یک طبقه یا به ندرت در دو طبقه با سقف‌های مسطح ساخته شده‌اند . این روستا قدمت و پیشینه تاریخی طولانی ای دارد. بنای امامزاده بسوره (باوره) در حوالی روستا و همچنین امامزاده‌ای در داخل روستا قدمت این روستای کوهستانی را نشان می‌دهند. قدمت این زیارتگاه‌ها به دوره صفوی می‌رسد. مراتع سرسبز و حاصلخیز اطراف این روستا موجبات رونق دامداری را فراهم آورده و انواع لبنیات در آن فراهم آورده و انواع لبنیات در آن فرآوری می شود. زنان روستای فردو در کنار فعالیت‌های زراعی و دامداری به بافت انواع قالی، زیلو و گلیم می‌پردازند. روستای کوهپایه‌ای فردو بافت مسکونی متراکمی دارد و خانه‌های روستا برای غلبه بر شیب طبیعی زمین و امنیت بیشتر در کنار یکدیگر و اکثر در یک طبقه و به ندرت در دو طبقه با سقف‌های مسطح ساخته شده‌اند.

روستای فردو با ویژگی‌های منحصر به فرد طبیعی اش یکی از روستاهای جالب توجه منطقه است. ارتفاعات اطراف مراتع وسیع کشتزارهای پیرامونی و باغ‌های روستا چشم اندازهای زیبا و شگفت انگیزی را پدید آورده‌اند. علاوه بر این، در فاصله یک کیلومتری روستا چشمه‌های آب از زمین می جوشند و مزارع و باغات روستا را مشروب می‌سازند. جریان چشمه‌ها مزارع و باغات از جاذبه‌های بسیار زیبایی اطراف روستا هستند. در فاصله ۱۰ تا ۱۲ کیلومتری اطراف روستا رودخانه پرآبی جریان دارد که حواشی آن زیستگاه پرندگان و جانوران گوناگونی است. سواحل رودخانه در فصول بهار و تابستان بسیار سرسبز است و محلی مناسب برای گشت و گذار و تفرج گردشگران به شمار می‌رود. کوه برف انبار در فاصله ۱۲ کیلومتری روستا قرار دارد و با چشم اندازهای بسیار زیبا گردشگران طبیعت دوست را به سوی خود جذب می‌کند. سطوح کوه در فصل زمستان از برف یکپارچه سفید پوش می‌شود و جلوه‌ای بسیار تماشایی می‌یابد. غار سالمستان یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی این روستاست که در فاصله ۵/۸ کیلومتری قرار دارد. این غار مورد توجه غار نوردان و فضایی برای به گذران اوقات فراغت است. ویلحال مرتع وسیع و زیبایی است که در ۱۶ کیلومتری روستای فردو قرار دارد. این مرتع یکی از نواحی سرسبز و تماشایی روستاست که در بهار و تابستان با هوایی ییلاقی جلوه‌ای ویژه می‌یابد. انواع گیاهان دارویی مانند گل گاو زبان، شیرین بیان، گل ختمی، شاتره، خاکشیر و گون در پیرامون روستا می‌رویند که کاربردهای متنوعی دارند. انواع پرندگان و جانوران مانند شغال، گرگ، روباه، خرگوش، کبک و تیهو حیات جانوری پیرامون روستا را تشکیل می‌دهد.

آرامگاه امامزاده فردو، بقعه‌ای ساده و کوتاه است که در بالای تپه‌ای کوچک و میان گورستان روستا قرار دارد. این آرامگاه را مدفن شش تن می‌نامند. در برابر در ورودی بقعه، یکی دو سنگ قبر کوچک با تاریخ‌های ۱۰۲۷ و ۱۱۵۰ هجری قمری و درون گورستان، چند سنگ قبر کهنه از جمله دو سنگ بزرگ از قرن یازدهم هجری قمری دیده می‌شود، ولی بنای امامزاده چندان قدیمی نیست. امامزاده فردو، مورد احترام مردم روستای فردو و روستاهای پیرامونی است. بازدیدکنندگان در بهار و تابستان برای اقامت شبانه از امامزاده داخل روستا و امامزاده باوره استفاده می‌کنند. روستای فردو از طریق شهرهای قم و کهک، با جاده آسفالت و از طریق شهر کاشان روستای رحق با جاده خاکی ماشین‌رو قابل دسترسی است.

خانه تاریخی زند را شاید خیلی ها نشناسند؛ خانه ای تاریخی بازمانده اواخر عصر قاجار در دل قم که معماری اصیل ایرانی را به نمایش در آورده است. خانه زند که امروزه به موزه مردم‌شناسی شهرت دارد در مرکز بافت قدیمی شهر قم(محله گذرقلعه) در کوچه باریکی واقع شده است. در دو طرف این خانه دو تابلوی متفاوت به چشم می‌خورد؛ بر روی یکی سال ثبت ملی خانه یعنی ۱۳۷۷ درج شده و دیگری در نقطه مقابل، سال ثبت خانه را در فهرست آثار ملی، ۱۳۷۹ هجری شمسی نشان می‌دهد. وارد خانه که شوید دو حیاط می بینید که مربوط به خانه دو برادر از بازماندگان قاجار با نام های حاجی خان و حاج علی هستند که قدمت شان به ۱۳۰ سال قبل یعنی اواخر دوره قاجار باز می گردد.
مجموعه موزه مردم شناسی قم شامل این دو خانه می شود که دارای ۱۴ اتاق، ۳۶ درب و پنجره چوبی از جنس گردو و ون و ۱۴ ستون سنگی است.  این بنا با توجه به مواد و مصالح موجود در منطقه که شامل سنگ، خشت، چوب، آجر و گچ بنا شده که شاخصه معماری عصر قاجار بوده و نشان از مصالحی است که در دل کویر ایران بیش از هرچیز در ساخت و ساز و معماری مورد استفاده قرار می گرفته که البته چند باری در طول تاریخ مرمت شده ولی بافت اصیل آن دست نخورده باقی مانده است.
در بدو ورود به خانه وارد حیاطی می شوی که بر آجر فرش های منظم و مربعی شکل گام های گذاشته می شود و اولین چیزی که به چشم می آید حوضی هشت ضلعی با قوسی هایی در چهار ضلع فرعی و کاشی های فیروزه ای رنگ در کف و فواره ای در مرکز حوض که درست در مرکز حیاط خودنمایی می کند. شاخصه معماری عصر قاجار استفاده فراوان از آجر است که در این بنا نیز به وفور به چشم می خورد و در زیر تاقی دور ساختمان یک ردیف خشت آبی رنگ به چشم می خورد که این رنگ آبی لعاب و یا رنگ نیست بلکه رنگ این نوع خاک است که با درجه معینی حرارت در کوره های آجرپزی به رنگ آبی در می آید. در این بنا ستون هایی می بینید که هیچکدام از نظر طرح با دیگری یکی نیست و هرکدام طرحی متفاوت با سایر ستون ها دارد. پایه ستون های ساختمان هم دستی را که دسته گلی را گرفته نمایش می دهد و بیانگر خوش آمدگویی بخش شاه نشین در لحظه ورود شاه به ساختمان بوده است.
در بدو ورود به خانه وارد حیاطی می شوی که بر آجر فرش های منظم و مربعی شکل گام های گذاشته می شود و اولین چیزی که به چشم می آید حوضی هشت ضلعی با قوسی هایی در چهار ضلع فرعی و کاشی های فیروزه ای رنگ در کف و فواره ای در مرکز حوض که درست در مرکز حیاط خودنمایی می کند، که با چهار باغچه یک متری در چهار سوی حوض محصور شده و گل های سرخ آن نشان از روح لطیف و دوستدار طبیعت ساکنان این خانه است. این خانه دو سال پس از خرید خانه حاجی خان خریداری و در سال ۱۳۷۹ شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. روبری ورودی خانه یک ردیف پله پنج تایی دیده می شود که به دو اتاق تو در تو منتهی شده که امروزه قسمتی از بخش اداری موزه مردم شناسی می باشد؛ در ضلع میانی حیاط ردیفی دیگر از پله وجود دارد که با طی شش پله عریض به ایوانی یک متری می رود که ۱۶ درب چوبی مستطیلی در دو جانب ایوان به چشم می خورد که به چهار اتاق راه می یابد.

اتاق های ضلع میانی با چهار ویترین که نمایشگر ابزار و سلاح های مفرغی، ظروف مسی و مفرغی و… هستند، در دو جانب این راهرو قرار دارند. اتاق انتهایی که کوچک و کمی نامتقارن است با پلانی ذوزنقه ای که بر دورتا دور دیوارهای اتاق قاب عکس های قم کهن را نمایش می دهد. در اتاق دیگر رفته زنی با لباس های عصر قاجار با دستانی پینه بسته در حال آسیاب کردن گندم با سنگ ساب و هاون دستی است، در مجاورت او مردی گیوه دوز نشسته که نگاه خسته اش از مشقت سوزن زنی برای دوخت گیوه ها  حکایت می کند که سوی چشمانش را به زوال می برد، مرد دیگری با لباس محلی و قدی خمیده با گاوآهن چوبی در حال شخم زدن زمین کشاورزی خود است همه این ها حکایت از مشاغلی دارد که ساکنین قم قدیم به آنها مشغول بوده اند. ضلع دیگر بنا که به ورودی خانه متصل است با هشت درب چوبی کوچک به دو اتاق متصل بهم ختم می شود که در اتاق اول دو لنگه درب امامزاده باوره کهک قرار دارد که برای نگهداری آنها را به این موزه منتقل کردند که قدمتی ۴۰۰ ساله دارد و دیگر اثری که در این اتاق دیده می شود منبر مسجد روستای وشنوه، که متعلق به ۶۰۰ سال قبل است و در گوشه اتاق نیز ماکت بنا به چشم می آید. در اتاق میانی مردی سفالگر را نشان داده که با ظرف و اشیا ساخته شده اش شغل خود را با توجه به مصالح موجود در منطقه معرفی می کند که پشت چرخ سفالگری در حال ساخت اشیا و ظروف سفالی برای فروش است. از اتاق که بیرون میایی پس از عبور از سومین ردیف پله های خشتی به حیاط می رسی که با کمی چرخش به سمت راست و عبور از چند پله به درب چوبی مشبکی می رسی که به زیر زمین راه می یابد؛ سه تخت برای نشستن و گلیم هایی آویز شده بر دیوارها چیزهایی است که در نگاه اول در زیرزمین خانه به چشم می خورد؛ فضای میانی زیرزمین صحنه ای از قهوه خانه های قدیم را نشان می دهد که جایی برای رفع خستگی، تبادل اخبار و اطلاعات شهر و روستا میان ساکنین و عرصه ای برای نمایش پهلوانی و جوانمردی بوده که امروزه این نکته در قهوه خانه ها به فراموشی سپرده شده است.

سمت چپ دالان ورودی خانه چهار اتاق تودرتو دیده می شود که در راهروهای میانی چهارخمره سفالی که بیش از ۸۰۰ سال قدمت دارد با طرح های ساده پشت شیشه درها به نمایش گذاشته شده است. با عبور از دو پله کوچک به دالانی با طاق قوسی قدم می گذارد که در بخشی با یک رشته پله کم عرض که پیخ خورده به پشت بام راه می یابد و قسمت دیگر به اتاق های تودر تو ختم می شود.بر دیوار اولین اتاق این ضلع ساختمان قاب هایی از نسخ خطی دیده می شود پس از آن با عبور از راهرویی کوتاه که در آن زنی ایرانی با طرحی از لباس های اصیل زنان قدیم با پارچه های رنگارنگ به نمایش گذارده شده و روبروی آنهم خمره ای بزرگ سفالین دیده می شود. اتاق بعدی با قاب هایی از لباس، کف پوش و گیوه، و پارچه های قدیمی که نشانگر پوشش و جنس پارچه منطقه در دوران تاریخی است، به نمایش درآمده است و اما اتاق آخر این ردیف محفلی است قرآنی که زنان با لباس هایی پوشیده چارقدهای بلند در حال قرائت قرآن و سواد آموزی به سبک قرآنی هستند. با عبور از در چوبی مشبک و هلالی به حیاط می رسی و با گذر از شش ردیف پله به ایوان مجاور راه می یابد که دو ستون و پنج درب مستطیل چوبی دیده می شود که این درها به دو اتاق منتهی می شود. اتاقی که نمایشگر سبک و سیاق زندگی مردم ایران قدیم است؛ لحاف کرسی نقطه گرما بخش زندگی ساکنین شهر و روستا؛ محفل عشق و یادآور خوشی و مرارت های زندگی ایران قدیم؛ مکانی برای گردهمایی و بحث و هم صحبتی اهالی خانه با یکدیگر و… اتاق پشتی این بخش بازنمایی از مکتب خانه های قدیم است که مکانی آموزشی برای فرزندان بوده و معلم مکتب با کمک قرآن و دیوان حافظ و مولوی به بچه ها سواد می آموزد و در صورت نیاز برای تنبه آنها از چوب و فلک استفاده می کرده که در اینجا این وسیله تنبیه و اصلاح بچه نیز به چشم می خورد و با دیدنش درد را ناخودآگاه در کف پاهای خود حس می کنی؛ گویی تو به جای آن طفل خبط کرده ای و در حال مجازات و تنبیهی! آخرین ضلع خانه نیز با با سه در دیده می شود که با دو پله و عبور از دالانی کوتاه به اتاق مشرف بر حیاط منتهی می شود که درب این اتاق به راهرو ورودی ساختمان راه می یابد.